Succesvolle ondernemers in het MKB experimenteren, laten klanten leidend zijn en doen steeds minder met een doortimmerd ondernemersplan. Deze flexibiliteit leidt tot innovatie en groei, niet alleen bij de reguliere ondernemingen maar ook bij de sociale ondernemingen. Dit blijkt uit het vandaag gepubliceerde onderzoek van Panteia “Toekomstbestendig ondernemen. Het verhaal van acht bijzondere MKB-ondernemers en hun succesfactoren” dat in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken is uitgevoerd.

Recent ontwikkelde onderzoeksbureau Panteia, in opdracht van het ministerie van Economische Zaken, een nieuwe typologie van het mkb. Deze typologie sluit beter aan op de diversiteit binnen het mkb en beoogt daarmee beter herkenbaar te zijn voor zowel het bedrijfsleven als het beleid. Daarnaast heeft Panteia een set indicatoren ontwikkeld waarmee de gezondheid van de bedrijven in deze mkb-typen vergeleken kunnen worden. Het blijkt dat ‘het innovatieve en nieuwe waarde creërende mkb’ relatief het gezondste bedrijfstype is.

Het bieden van maatwerk en snel kunnen meebewegen met marktontwikkelingen wordt door alle MKB-typen als belangrijke trend gezien en vooral als kans. Ook het toenemend belang van ondernemerschap wordt door alle MKB-typen als een top-5 trend beschouwd die vooral kansen oplevert. De bedrijven geven zelf aan dat training en ontwikkeling van vaardigheden van groot belang is om goed te kunnen inspelen op deze trends.

De groei van de bruto toegevoegde waarde van het MKB is in 2015 uitgekomen op 3,2%. De groei van het grootbedrijf is hier met 2,2% bij achtergebleven. De krachtige groei van de binnenlandse bestedingen is de motor achter de sterke groei van het MKB. Het MKB weet hier beter van te profiteren dan het grootbedrijf. In 2016 blijft de groei van het MKB met 2,8% op een hoog niveau, maar valt iets terug als gevolg van een minder krachtige groei van de bouwproductie. De groei van het grootbedrijf zal iets aantrekken tot 2,4%, maar zal nog steeds achterblijven bij het MKB. Vooral de gematigde internationale vooruitzichten, maakt dat de exportgroei relatief beperkt groeit. Hierdoor blijft ook in 2016 de groei van het grootbedrijf achter bij die van het MKB.

Meer dan 99% van de Nederlandse bedrijven behoort tot het mkb. Er is daarom eigenlijk geen sprake van een typisch mkb-bedrijf. Traditionele indelingen van het bedrijfsleven op basis van grootteklasse en sector zijn handig voor statistieken, maar sluiten minder goed aan op het gevoerde beleid. Ze zijn bovendien niet altijd even goed herkenbaar voor het bedrijfsleven zelf. Panteia heeft daarom in opdracht van het ministerie van Economische Zaken een nieuwe typologie van het mkb ontwikkeld waarin nadrukkelijk aandacht is voor de veelzijdigheid binnen het mkb.

Ondernemers worden vaak gezien als een homogene groep, waardoor er nog weinig bekend is over de mate waarin verschillende typen ondernemers bijdragen aan de Nederlandse economie en samenleving. Deze diversiteit in ondernemers, hun bijdrage aan Nederland en hun positie vergeleken met andere landen vraagt ook om maatwerk in het ondernemerschapsbeleid. Zo loopt het aantal vrouwelijke ondernemers met personeel in Nederland achter bij de rest van Europa, maar zien steeds meer vrouwen wel tijd om (parttime) te gaan ondernemen. Ook lijkt de nadruk op ondernemen in het onderwijs te leiden tot meer hoogopgeleide ondernemers. Dit blijkt uit nieuw onderzoek van Panteia in opdracht van het ministerie van Economische Zaken.

Het aandeel ondernemers in Nederland is in 2014 stabiel gebleven. Er heeft zich een kleine stijging voorgedaan van 9,3% in 2013 naar 9,5% van de beroepsbevolking die actief betrokken is bij het opstarten of voeren van een onderneming jonger dan 3,5 jaar. Hoewel het algehele aandeel vrijwel gelijk blijft, doen zich twee structurele ontwikkelingen voor. Jongvolwassenen zijn steeds vaker actief als ondernemer en een steeds groter aandeel start vanuit noodzaak als ondernemer. Dit en meer blijkt uit de Nederlandse rapportage van de Global Entrepreneurship Monitor (GEM) die door Panteia is gepubliceerd.

Het aantal werkenden in het MKB zal dit jaar met bijna 50.000 krachtig toenemen. Van dit aantal zijn 35.000 werknemers en 15.000 zelfstandigen. De groei van de werkgelegenheid in het grootbedrijf blijft dit jaar beperkt tot ongeveer 12.000 werkenden. Een sterke afzetgroei van 3% is de motor achter de krachtige werkgelegenheidsgroei. In 2016 versnelt de werkgelegenheidsgroei in het MKB tot bijna 65.000 werkenden, waarbij de afzet van het MKB verder toeneemt met 3%. Dit blijkt uit recente prognoses van onderzoeksbureau Panteia, uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Economische Zaken.

In juli 2015 zal het ontslagrecht middels de Wet Werk en Zekerheid (WWZ) grote veranderingen ondergaan. De kennis over deze wijzigingen was eind 2014 nog beperkt binnen het MKB. Dit blijkt uit onderzoek onder het MKB Beleidspanel van Panteia in samenwerking met het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De kennis bij de ondernemers over de wijzigingen bleek nog beperkt: slechts 27% gaf aan volledig of goed op de hoogte te zijn. Grotere bedrijven blijken beter op de hoogte te zijn van de wijzigingen, en hun verwachtingen zijn ook positiever dan die van de kleinere bedrijven.

Twee op de drie zzp’ers zijn van mening dat het zzp-schap beter te combineren is met mantelzorg dan het werken in loondienst. Toch ervaart de helft van de zzp’ers die nu mantelzorg of zorg aan kinderen verleent tijdgebrek of andere knelpunten. Deze resultaten komen uit een recente meting van het Panteia zzp-panel onder 851 zzp’ers.

De bijdrage van het MKB aan de groei van de Nederlandse economie is in de loop der jaren afgenomen. Alleen het aandeel in het aantal bedrijven is iets toegenomen, wat vooral het gevolg is van een snel toenemend aantal ZZP-ers. Daar waar voorheen het MKB dé banenmotor van Nederland was, is deze motor in de periode 2008-2011 vastgelopen. In deze crisisjaren is zelfs sprake van een verlies aan banen in het MKB. Dit komt zowel door een negatief saldo van toe- en uittreding van bedrijven, als door een krimp van werkgelegenheid bij bestaande bedrijven.

In het bedrijvenbeleid van het ministerie van Economische Zaken wordt zowel in het generieke beleid als in het specifieke topsectorenbeleid aandacht aan het MKB besteed. Dit omdat het dynamische en innovatieve MKB een belangrijke rol wordt toegedicht, het MKB een belangrijke economische bijdrage aan de economie levert, en het MKB bepaalde knelpunten vaak sterker ondervindt dan het grootbedrijf. De aparte beleidsaandacht voor het MKB richt zich met name op de terreinen van innovatie en financiering. Van de middelen van het bedrijvenbeleid van het ministerie van Economische Zaken komt naar schatting twee derde ten goede van het MKB.

De verwachte afzet- en werkgelegenheidsgroei van het MKB overtreft die van het grootbedrijf in 2015. In het MKB wordt een afzetgroei van 2,25% verwacht tegenover 2,0% in het grootbedrijf. De werkgelegenheid in het MKB zal met 1,0% toenemen. Dit komt neer op ongeveer 45.000 werkenden. De werkgelegenheidsgroei in het grootbedrijf blijft hierbij achter met een groei van 0,5%. Deze groei komt neer op ruim 10.000 werkenden. Dit zijn de belangrijkste conclusies uit het rapport ‘Algemeen beeld van het MKB in 2015’.

Het merendeel van de zzp’ers verwacht geen personeel aan te nemen, ook niet tijdelijk bij grote drukte, en ziet een baan in loondienst ook niet zitten. Eén op de vijf zzp’ers ziet zichzelf wel een bedrijf met werknemers leiden. Dit blijkt uit een recente meting van het zzp-panel van Panteia onder 3.000 zzp’ers.

Terugkijkend op de afgelopen jaren valt te constateren dat, in termen van afzet, 2009 het zwakste jaar in de periode van economische malaise was. De afzet van het particuliere bedrijfsleven dipte in 2009 en ook nog eens in 2012. In deze studie naar regionale ontwikkelingen en verschillen maken we dan ook de vergelijking van 2009 met de prognose voor 2014.

In 2013 was 3,5% van de Nederlandse bevolking actief als informele investeerder in een startend bedrijf waarvan zij niet zelf de eigenaar zijn. Sinds 2001 is dit aandeel substantieel gegroeid: in 2001 gold dit slechts voor 1,3% van de bevolking tussen 18 en 64 jaar. De sterkste groei heeft zich voorgedaan sinds 2010. Het gemiddeld geïnvesteerd bedrag ligt in 2013 op €31.250. Vanuit Europees perspectief heeft Nederland een goed klimaat voor informele investeerders. Er zijn er relatief minder dan in andere Europese landen, maar het gemiddelde bedrag is hoger.

Het percentage bedrijven in de topsectoren dat tijd investeerde in innovatie is toegenomen van 65% in 2012 tot 88% in 2014. Daarnaast investeerde ruim de helft van deze bedrijven naast tijd ook middelen in vernieuwing. In 2014 besteedde bijna een kwart van de bedrijven meer dan 25% van de arbeidsinzet aan vernieuwing. Dit en meer blijkt uit metingen van Panteia in 2012, 2013 en 2014 onder bedrijven in het

Uit het onderzoek ‘Nulmeting studentbedrijven’ is duidelijk geworden dat studentbedrijven (ondernemingen opgezet door studenten) zeer innovatief zijn en daarmee een grote economische potentie in zich hebben. De uitkomsten van deze meting hebben tot vervolgvragen geleid, die door middel van 16 casestudies van min of meer succesvolle studentbedrijven zijn onderzocht. Dit zijn bedrijven die zijn opgericht door studenten die de minor ondernemerschap aan de Hogeschool van Amsterdam (HvA), UvA of VU hebben gevolgd.

De laatste jaren investeert het MKB minder in innovatie. Voordat de kredietcrisis begon lag het aandeel innovatieve MKB-bedrijven nog ruim boven de 60%, vanaf 2008 nam dit aantal af. In 2012 was er een licht herstel, waarbij 58% van de MKB-bedrijven aan innovatie deed. Daarna daalde dit aantal weer, tot 45% in 2014, het laagste niveau sinds het begin van de metingen.

Kleinere bedrijven zijn een stuk minder optimistisch in hun omzet- en winstverwachting dan (middel)grote bedrijven. Vooral zelfstandigen en ondernemers zonder personeel zijn nog getemperd in hun verwachtingen. Van deze ondernemers verwacht 26% een stijging van de omzet en 31% verwacht een stijging van de winst. Bij de middelgrote bedrijven (met meer dan 10 werknemers in dienst) liggen deze cijfers beduidend gunstiger. Van deze bedrijven verwacht bijna de helft (46%) een stijging van de omzet. Eveneens de helft (50%) verwacht een stijging van de winst.

Het aantal ondernemers in Nederland is gedaald van 10,3% van de volwassen bevolking in 2012 naar 9,3% in 2013. Het percentage ondernemers ligt echter nog steeds ruim boven het gemiddelde van hoogontwikkelde landen. Onder hoogontwikkelde EU-landen heeft Nederland zelfs het hoogste percentage ondernemerschap. Nederland scoort relatief hoog op ondernemerschap in de leeftijdscategorie 25-34 jaar en onder mensen met een universitaire opleiding. Dit en meer blijkt uit het Nederlandse rapport van de Global Entrepreneurship Monitor (GEM) dat door Panteia/EIM is gepubliceerd.

Circa een kwart van de MKB-bedrijven verrichtte in een jaar tijd inspanningen gericht op het ontwikkelen van nieuwe of verbeterde producten of diensten, ofwel ontwikkelingsactiviteiten. Een ontwikkelde economie zoals de Nederlandse moet het in grote mate hebben van kennis en creativiteit. De ontwikkelingsactiviteiten van bedrijven zijn dus van groot belang. Per MKB-bedrijf zijn hier gemiddeld drie personen bij betrokken, die er bijna een kwart van hun tijd aan besteden. In het Nederlandse MKB worden veel mensjaren kennis opgebouwd. Uitgaande van een mensjaar van 220 werkzame dagen worden er per jaar ongeveer 20 miljoen dagen gebruikt voor het opbouwen van kennis in het MKB.

Het is steeds lastiger om bancair krediet te krijgen en de voorwaarden zijn steeds minder aantrekkelijk. Vooral voor financieringsbedragen onder de €250.000 blijkt dit een probleem. Deze ontwikkeling zorgt ervoor dat alternatieve financieringsvormen in populariteit toenemen.

De vooruitzichten voor het Nederlandse MKB zien er in 2014 met een verwachte afzetgroei van 1,25% duidelijk positiever uit dan de stevige krimp van 1,5% in 2013. De belangrijkste redenen voor het aantrekken van de afzetgroei zijn het aantrekken van de export, een toename van investeringen en een positievere consument. De groei in het MKB blijft in 2014 wel achter bij de groei in het grootbedrijf. Het grootbedrijf profiteert sterker van de aantrekkende exportgroei en kan met 1,75% groeien. Het MKB kan in 2015 met een groei van 2% verder herstellen, wanneer ook de consumptieve bestedingen weer gaan groeien.

Dat het Nederlandse bedrijfsleven zich uit de recessie opheft is te merken aan de bereidheid om te investeren. De jaren 2014 en 2015 vormen samen het begin van een opgaande conjunctuur die voortgestuwd wordt door de uitvoer en door aantrekkende bedrijfsinvesteringen. Zowel het MKB als het grootbedrijf maken groei door. De bedrijfsbezittingen nemen toe, veelal gefinancierd vanuit vreemd vermogen. Dit blijkt onder meer uit onderzoek van Panteia.

Het grootste deel van de bedrijven binnen de topsectoren bestaat uit MKB-bedrijven. 94% van de MKB-bedrijven heeft niet meer dan 10 medewerkers in dienst. Tot op heden is de betekenis van deze MKB bedrijven onderbelicht gebleven. Panteia geeft hieraan invulling met onderzoek naar de omvang van het MKB in de topsectoren en haar aandeel in de prestaties van de topsectoren.

Bedrijven die vernieuwend zijn en daarbij een ambitieuze groeidoelstelling hebben, zogenaamde ‘challengers’, presteren beter en werken het beste samen met andere bedrijven. Ze zijn de topbedrijven onder de topsectorbedrijven. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia onder bijna tweeduizend Nederlandse topsectorbedrijven. Van deze groep bedrijven valt ruim 11% binnen de categorie challengers.Uit de studie blijkt dat challengers relatief het best presteren qua export- en omzetontwikkeling. Qua samenwerking scoren challengers op alle fronten het best, gevolgd door de innovatieve bedrijven die geen challenger zijn.

De agrarische sector blijkt voor de bescherming van intellectuele eigendommen vooral gebruik te maken van kwekersrechten. Het gaat jaarlijks om circa 1.400 aanvragen. Ook merkaanvragen (circa 500 per jaar) worden veel gedaan. Naast kwekersrechten en merken zijn ook octrooien en modellen enkele beschermingsvormen van het intellectuele eigendom die door de agrarische sector worden gebruikt. De mate waarin deze verschillende beschermingsvormen worden ingezet heeft Panteia nu in beeld gebracht.

Uit onderzoek van Panteia blijkt dat 36% van de zelfstandigen zonder personeel in het bezit is van een arbeidsongeschiktheidsverzekering (aov). De belangrijkste reden om af te zien van een aov is dat de premies te hoog zijn. Ten opzichte van begin 2013 is de huidige verzekeringsgraad vrijwel gelijk gebleven. Zelfstandigen in de maaksectoren (landbouw, industrie en bouw) hebben relatief vaker een aov.

In de eerste twee jaar na de start zijn de leeftijd en werkervaring van de ondernemer van grotere invloed op de bedrijfsoverlevingskans dan de herkomst van de ondernemer. Pas later is de herkomst van de ondernemer wel van invloed op de overlevingskans van het bedrijf. Ook het type wijk blijkt van invloed te zijn op de overlevingskans van bedrijven die zijn gestart door niet-westerse allochtone ondernemers. Dit en meer blijkt uit gezamenlijk onderzoek van Panteia, de Universiteit Utrecht en de Universiteit van Amsterdam.

Productieverplaatsingen nemen af, een trend die zich volgens de verwachtingen waarschijnlijk ook zal doorzetten in de komende jaren. Dit blijkt uit een studie van Panteia over de toekomst van de maakindustrie in Nederland. Op basis van de resultaten van de door Panteia gehouden enquête kan geconcludeerd worden dat er geen sprake is van massale productieverplaatsing, ook niet terug naar Nederland. Panteia verwacht wél dat de maakindustrie van een ondergeschoven kindje wel eens de belangrijkste motor van de Nederlandse en Westerse economieën kan worden in de komende decennia. Een groei van de maakindustrie zou dan vooral gebaseerd moeten zijn op een grotere inzet van op kennis gebaseerd kapitaal (KBC).

De economische recessie in de afgelopen jaren heeft een duidelijk remmend effect op het aantal bedrijfsoverdrachten in het MKB. Vergeleken met een meting in 2003 zijn er in de afgelopen vijf jaar duidelijk minder bedrijfsoverdrachten gerealiseerd. Het betrof in 2003 gemiddeld circa 13.000 MKB-bedrijven per jaar die overgedragen zijn in de voorgaande vijf jaren; in 2013 waren het gemiddeld circa 10.000 MKB-bedrijven per jaar. Dit en meer blijkt uit onderzoek van Panteia in samenwerking met het lectoraat Familiebedrijven van hogeschool Windesheim.

Panteia heeft een samenwerkingsindex ontwikkeld die in één oogopslag inzicht geeft in de intensiteit van samenwerking door bedrijven bij vernieuwingsactiviteiten. De samenwerkingsindex combineert de mate waarin bedrijven bij vernieuwing samenwerken, met welke soort partijen, het aantal partners en de regelmaat waarmee dat gebeurt. De samenwerkingsindex kan ook in andere sectoren en op andere terreinen worden toegepast. Voor het eerst publiceert Panteia de resultaten.

Panteia heeft uitgebreid onderzoek verricht naar hoe ondernemend de culturele erfgoedsector is. In samenwerking met de leerstoel Bibliotheekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam, werden de museumsector en de openbare bibliotheeksector onder de loep genomen en met elkaar vergeleken. Uit het onderzoek blijkt dat beide sectoren ondernemerschap als een noodzaak ervaren gezien de bezuinigingen op de culturele subsidies. Ze worstelen echter ook met de paradox dat wanneer de eigen inkomsten toenemen de subsidiekraan wellicht strakker aangedraaid wordt. Per saldo levert dat dan niet altijd winst op. Toch valt er ook veel te winnen bij meer ondernemendheid in de culturele sector. Daarom is het van belang te weten welke factoren van invloed zijn op deze ondernemendheid.

Zelfstandigen kunnen in 2014 een lichte verbetering verwachten van het inkomen, zo blijkt uit prognoses van Panteia. In 2013 daalde ten opzichte van 2012 het bruto inkomen van zelfstandigen nog met 0,5%. De verwachting is dat het bruto inkomen in 2014 een groei zal vertonen van 2,75%. Daarmee komt het bijna op hetzelfde niveau als voor de kredietcrisis in 2008.

Het gangbare beeld van hoe innovatie ‘werkt’ is meestal gebaseerd op een producentgericht model: bedrijven en kennisinstellingen ontwikkelen kennis en brengen die naar de markt. Echter, ook gebruikers innoveren. Over deze gebruikersinnovatie zijn nog weinig gegevens beschikbaar. Panteia heeft onderzocht in hoeverre gebruikersinnovatie in het midden- en kleinbedrijf voorkomt. De resultaten zijn gebaseerd op een meting bij circa 2.000 MKB-bedrijven.

Langzaamaan groeit het aandeel vrouwelijk en etnische ondernemers in Nederland. Het aandeel vrouwelijke ondernemers in het ondernemerstotaal steeg in vijf jaar tijd van 31,3% in 2007 tot 32,2% in 2012. Het aandeel etnische ondernemers steeg in dezelfde periode van 14% tot 16,1%. Daarmee maken deze bevolkingsgroepen een steeds groter deel uit van ondernemend Nederland. Dit blijkt uit de Monitor vrouwelijk en etnisch ondernemerschap 2013, door Panteia uitgevoerd in het kader van het onderzoeksprogramma MKB en Ondernemerschap.

De lokale lasten voor bedrijven verschillen in Nederland enorm per gemeente. Het verschil in kosten kan oplopen tot in de tienduizenden euro’s. Dit blijkt uit een eerste verkennend onderzoek van Panteia onder 38 grote gemeenten. Uit het onderzoek blijkt dat naast de omvang er ook een enorme variëteit is in de grondslagen van de heffingen die gemeenten bedrijven opleggen, zowel binnen een gemeente als tussen gemeenten. Dit maakt het voor bedrijven onoverzichtelijk, verwarrend en moeilijk te begrijpen. Zeker voor bedrijven die vestigingen hebben in verschillende gemeenten.

Studenten die een bedrijf zijn begonnen zeggen dat ze baat hebben bij stimulerende begeleiding vanuit de opleiding en vanuit het bedrijfsleven. Ze noemen het zelfs cruciaal om het ondernemerschapsonderwijs te verbeteren en eigen bedrijven te kunnen starten. Uit het gezamenlijke onderzoek van Panteia en ACE (Amsterdam Center for Entrepreneurship) blijkt verder dat een evenwichtige opbouw van het netwerk van de startende bedrijven belangrijk is. De studenten starten meestal met een bescheiden netwerk.

De bekendheid van het topsectorenbeleid onder de bedrijven in de topsectoren is toegenomen van 21 naar 26%. En bij diegenen die hiermee bekend zijn, heeft de topsectorenaanpak bij een op de tien bedrijven geleid tot nieuwe samenwerkingsverbanden. Dit en meer blijkt uit metingen van Panteia in 2012 en 2013 onder bedrijven in het Nederlandse Topsectorenpanel.

Uit onderzoek van Panteia komt naar voren dat het voortbestaan van de eigen onderneming de belangrijkste doelstelling is voor de meeste MKB-ondernemers. Het belang continuïteit is sinds het begin van de huidige financieel-economische crisis in 2008 duidelijk toegenomen. Anders gezegd: MKB-bedrijven zijn meer bezig met overleven, break-even draaien of het verlies beperken (continuïteit en zelfstandigheid) dan met 'het maken van winst’ of ‘het realiseren van groei’.

Grofweg twee op de drie bedrijven in de topsectoren investeerden de afgelopen drie jaar een deel van de omzet in technologische innovatie. De markt dwingt bedrijven om steeds sneller te innoveren om de strijd aan te gaan met de concurrentie. Bedrijven kunnen alleen maar sneller innoveren als de bedrijfsstructuur op orde is en medewerkers de ruimte hebben om innovaties uit te voeren. Sociale innovatie speelt hierin een belangrijke rol. Driekwart van het succes in innovatie wordt bepaald door sociale innovatie. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia en Rotterdam School of Management (RSM). Aan het onderzoek hebben ruim 1500 bedrijven uit topsectoren deelgenomen.

Het vertrouwen van MKB-ondernemers, in zowel het eigen bedrijf als in de eigen sector, is in de afgelopen zeven jaar structureel gedaald. Daarnaast is ook het geloof in een positieve ontwikkeling van de Nederlandse economie structureel gedaald, maar minder sterk dan dat in de eigen sector. Het vertrouwen in het overheidsbeleid is bij de ondernemers weliswaar laag maar werd niet minder.

Het verstrekken van kredieten aan het MKB wordt door de verstrekkers als risicovol gezien. Een manier om beter te kunnen beoordelen of een bedrijf solide is en in staat om de verstrekte lening terug te betalen is het gebruik van ‘rating’. In Nederland wordt weinig gebruik gemaakt van ratings voor MKB-bedrijven en is die optie ook weinig bekend. Uit onderzoek van Panteia blijkt dat op dit moment slechts een kwart van de bedrijven in het Nederlandse MKB op de hoogte is van ratings en het gebruik ervan door kredietverstrekkers.

De vooruitzichten voor het Nederlandse MKBzijn in 2014 met een verwachte afzetgroei van 1% duidelijk positieverna de stevige krimp van 2% in 2013. Zo blijkt uit onderzoek van Panteia. De belangrijkste redenen voor het aantrekken van de afzetgroei zijn het aantrekken van de export, een toename van investeringen en een positievere consument. De exportgroei neemt toe als gevolg van het aantrekken van de Europese economie. De investeringsbereidheid van het Nederlandse MKB neemt toe door het verbeterende afzetperspectief. De omslag in de Nederlandse woningmarkt zal leiden tot een positieve impuls van de consumentenbestedingen.

De innovativiteit onder MKB-bedrijven met buitenlandse werknemers is hoger dan onder MKB-bedrijven die geen buitenlandse werknemers in dienst hebben. Daarbij speelt een belangrijke rol dat MKB-bedrijven met buitenlandse werknemers doorgaans groter zijn en actief in de industrie. Grotere MKB-bedrijven ervaren meer invloed van buitenlandse werknemers op vernieuwingen en nemen vaker bewust buitenlandse werknemers aan om vernieuwingen te stimuleren. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia.

Onderzoek van Panteia laat zien dat in de periode 2007-2012 het aandeel “grijze ondernemers” is gegroeid. Onder grijze ondernemer wordt verstaan nieuwe en gevestigde ondernemers – daarbij ook personen die concrete stappen ondernemen om de onderneming op te richten - in de leeftijdscategorie van 55-64 jaar. Het aandeel grijze ondernemers is toegenomen van 8% in 2007 naar 15% in 2012. Vergeleken met de jongere leeftijdsklassen is dit aandeel nog steeds relatief laag. Toch is het opvallend dat gedurende de economische crisis ook het aandeel nieuwe grijze ondernemers is gegroeid.

Zzp’ers merken dat de economische crisis nog niet voorbij is. Voor de meeste ondernemers zat er in 2012 geen verbetering in en ook dit jaar moet men zich ook weer flink inzetten. Vergeleken met vorig jaar is het aandeel declarabele uren iets gedaald. Als het inkomen uit de onderneming geheel zou wegvallen, houdt de helft van de huishoudens van zzp’ers nog voldoende inkomsten over om in het levensonderhoud te voorzien. Dit blijkt uit een meting van Panteia onder 3000 deelnemers in het zzp-panel.

De laatste jaren wordt veel gezegd over de Nederlandse topsectoren. Veel bedrijven in deze topsectoren zijn de paradepaardjes van de Nederlandse economie. Vaak zijn deze bedrijven zeer innovatief en internationaal georiënteerd. Voor een juist beeld over de omvang en belang van de negen topsectoren is er binnen het onderzoeksprogramma MKB en Ondernemerschap extra onderzoek uitgevoerd. De resultaten van dit onderzoek worden nu op een website bijeengebracht en gepresenteerd. Op deze kennissite wordt een grote hoeveelheid informatie weergegeven in publicaties, factsheets en microdata. Deze unieke informatie is vrij toegankelijk.

In 2012 is het aantal ondernemers in Nederland flink gestegen; het aantal heeft zich in vier jaar tijd verdubbeld. Alleen Singapore en de Verenigde Staten hebben binnen de groep van hoogontwikkelde landen hogere ondernemerschapcijfers dan Nederland. Deze toename is ook waar te nemen in ondernemerschapintenties, ook bij jongeren. Meer dan een tiende van de jongeren tussen de 18 en 24 jaar heeft intenties om binnen drie jaar een bedrijf op te zetten. Dit en meer blijkt uit het Nederlandse rapport van de Global Entrepreneurship Monitor (GEM) dat door Panteia/EIM is gepubliceerd.

Innovatie en internationalisering gaan vaak hand in hand. Ze versterken elkaar. Enerzijds krijgen bedrijven door innovaties toegang tot nieuwe (buitenlandse) markten. Anderzijds krijgen internationaal actieve bedrijven toegang tot nieuwe kennis en technologieën, wat een positieve impuls heeft op het innovatief vermogen. Panteia/EIM heeft een verkennend onderzoek gedaan naar deze samenhang binnen het MKB.

Wereldwijd bezet ons land de vijfde plaats qua aandeel ondernemende werknemers in de bevolking van 18-65 jaar, achter Zweden, Denemarken, België en Finland, maar voor de VS, Australië en Ierland. Circa 70% van de ondernemende werknemers in Nederland verwacht dat over vijf jaar minstens vijf medewerkers werkzaam zullen zijn bij de door hen opgezette nieuwe bedrijfsactiviteit.

In de afgelopen 25 jaaris de dienstensector van alle sectoren in Nederland het sterkst gegroeid in termen van bedrijven en banen. De verwachting is dat deze ontwikkeling zich verder zal doorzetten: steeds meer banen in de dienstverlening en steeds minder in de industrie en de agrarische sector. Van alle ondernemingen in Nederland is anno 2013 ruim de helft te vinden in de dienstensector, tegen minder dan een kwart in 1988. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM naar de sectorale veranderingen in de Nederlandse economie in de periode 1988 – 2013.

Het aandeel innovatieve MKB-bedrijven is in 2013 sterk afgenomen in vergelijking met het jaar ervoor. Voor volgend jaar zijn ondernemers van plan extra in innovatie te investeren. De daling dit jaar heeft vooral plaatsgevonden binnen het kleinbedrijf. In het grote middenbedrijf is slechts sprake van een beperkte daling. Deze bedrijven, met een omvang van 100 tot 250 werkzame personen, zijn beter op innovatie toegerust. Dit blijkt uit het jaarlijks onderzoek van Panteia/EIM naar de mate van innovatie binnen het MKB.

Webwinkels hebben onvoldoende aandacht voor het belang van een efficiënt logistiek proces. Zo blijkt uit onderzoek van Panteia. Het komt regelmatig voor dat jonge webwinkels failliet gaan, omdat ze de grip op het logistieke proces zijn kwijtgeraakt of omdat het business concept onvoldoende aansluit bij de logistieke mogelijkheden. Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van het programma MKB en Ondernemerschap, in samenwerking met ING en Transport en Logistiek Nederland.

Verlaging van de administratieve lasten draagt bij aan de concurrentiepositie van bedrijven en daarmee aan de economische groei. Panteia heeft onderzocht wat de economische gevolgen zijn van een uniforme vermindering van de administratieve lasten van bedrijven in de marktsector met 10%, ofwel 1,3 miljard Euro in voor dit onderzoek gekozen richtjaar 2009. Verschillende varianten van vermindering van administratieve lasten zijn onderzocht. Al met al levert beleid gericht op vermindering van de administratieve lasten een bijdrage aan economische groei en banencreatie in de marktsector, ongeacht de vorm die dat beleid zou krijgen.

Steeds meer gemeenten en provincies geven lokale ondernemers de kans een belangrijke rol te spelen bij aanbestedingen. Panteia heeft onderzoek verricht naar de deelname van ondernemers aan aanbestedingsprocedures vanuit de gemeente of provincie waar de betreffende MKB-onderneming gevestigd is. Uit het onderzoek blijkt dat - volgens MKB-ondernemers - naarmate de verstedelijkingsgraad afneemt de kans bij de eigen gemeente toeneemt bij het toekennen van aanbestedingen. Bij provinciale aanbestedingen geldt dit hetzelfde, maar in mindere mate.

Meer dan de helft van het MKB heeft tijd geïnvesteerd in de ontwikkeling van nieuwe producten of diensten, of verbeteringen van het productieproces. De meeste bedrijven (47%) hebben ook middelen ingezet. MKB-bedrijven in de Industrie, Financiële instellingen en de Verhuur en zakelijke dienstverlening zijn in innovatie op alle fronten koplopers. De Bouwnijverheid is de minst innovatieve sector. In de afgelopen drie jaar heeft gemiddeld 38% van het MKB nieuwe producten of diensten geïntroduceerd. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM op basis van een telefonische meting onder 2.000 MKB-bedrijven.

Het vertrouwen van ondernemers in het door de Nederlandse overheid gevoerde economische beleid is verder gedaald. Sinds het uitbreken van de crisis vijf jaar geleden daalt het vertrouwen van ondernemers. De ondernemers zijn daarnaast ook iets pessimistischer over de ontwikkeling van het eigen bedrijf. Dit blijkt uit een meting afgelopen zomer onder 2.000 ondernemers door Panteia/EIM.

De eerste tekenen van conjunctuurherstel in Nederland beginnen zichtbaar te worden. De Europese economie trekt iets aan, waardoor de krimp in de Nederlandse industrie afneemt. Het aantal verkochte woningen neemt toe. Dit kan de voorbode zijn van een herstel van de Nederlandse woningmarkt. Opvallend is de recente stijging van het aantal hotelovernachtingen. Bovendien investeert de transportsector weer in nieuwe vrachtauto’s. Het voorzichtige herstel kan voor het MKB in 2014 leiden tot een bescheiden afzetgroei van 0,75%. Het herstel wordt geremd door een verdere terugloop in de bestedingen van consumenten. De afname van de koopkracht is hier een belangrijke reden voor. Dit en meer blijkt uit de prognoses van Panteia/EIM voor het Nederlandse MKB.

Steeds meer bedrijven zijn internationaal actief. Dit kan via export en import, maar ook door het hebben van buitenlandse vestigingen. Nederland behoort wereldwijd tot de koplopers als het gaat om directe investeringen in het buitenland. Over investeringen in het buitenland van Nederlandse MKB-bedrijven was tot nu toe weinig bekend. Onderzoeksbureau Panteia/EIM heeft dit nu in samenwerking met het CBS, over de periode 2004-2010 in kaart gebracht. Met gebruik van de microdataset buitenlandse investeringen van het CBS levert dit unieke gegevens op.

Nu veel ondernemingen in het MKB behoefte hebben aan krediet en banken ‘terugtrekkende bewegingen’ maken, vooral als het gaat om kleinere kredieten onder de € 250.000, ontstaat er ruimte voor andere vormen van financiering. Daarbij kan worden gedacht aan crowdfunding, kredietunies en online bemiddeling tussen investeerders en ondernemers met een businessplan. Panteia/EIM heeft vorig jaar hierover al een rapportage het licht doen zien en publiceert nu een update van deze nieuwe financieringsvormen voor het MKB. Daaruit blijkt dat initiatieven langzaam van de grond komen en daardoor het feitelijke gebruik nog erg laag ligt. Van een volwassen alternatief voor bankfinanciering kan dan ook nog niet gesproken worden.

Vanaf de eeuwwisseling neemt het aantal startende bedrijven - met uitzondering van de jaren 2009 en 2012 - jaar op jaar toe. Aan de andere kant: vanaf 2006 neemt het jaarlijkse aantal opheffingen van bedrijven ook toe en vanaf 2010 nog sterker dan in de jaren daarvoor. Driekwart van de groei van de werkgelegenheid komt voor rekening van de snelle groeiers. Dit en meer blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM naar de ontwikkeling van het Nederlandse bedrijfsleven en hun betekenis voor de werkgelegenheid, van 1998 tot en met 2012.

De economische crisis dwingt bedrijven om financieel minder kwetsbaar te worden. Voor het MKB is het belangrijk om dit jaar en volgend jaar een toename van het eigen vermogen te realiseren. Bovendien zijn banken terughoudender in het verstrekken van vreemd vermogen. Groei van eigen vermogen kan gerealiseerd worden door verbetering van winst, waardoor ondernemers scherp letten op kostenbeheersing. Ter verbetering van de vermogenspositie wordt bovendien een groter deel van de winst ingehouden. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM naar de huidige financieringsstructuur van het MKB.

Bij sociale innovatie binnen bedrijven staan organisatorische vernieuwingen gericht op grotere betrokkenheid van het personeel in het gehele bedrijfsproces centraal. Eerder onderzoek laat zien dat versterking van de concurrentiekracht – naast ontwikkeling van innovatieve producten en diensten en instroom van beter opgeleide werknemers - ook bereikt kan worden door slimmer te werken, door een andere benutting van informatiestromen binnen het bedrijf en door een moderne werkorganisatie, waarbij veel beter gebruik wordt gemaakt van de kwaliteiten van de medewerkers binnen het bedrijf zelf. Een verkennend onderzoek van Panteia/EIM naar de praktijk van sociale innovatie in het MKB laat zien dat teambuilding de drijvende kracht is.

Zo langzamerhand wordt duurzaam ondernemen een standaard eis bij afnemers van producten en diensten. Veel bedrijven hebben dan ook een duurzaamheidplan, nemen maatregelen gericht op energie-, afval- en CO2-reductie en maken ook een duurzaamheidscan of CO2-footprint. Ook zijn bedrijven in toenemende mate bezig met het gebruik van duurzame materialen. In een kort verkennend onderzoek van Panteia/EIM wordt een eerste inzicht gegeven in de bekendheid van bedrijven met duurzame materialen ofwel biomaterialen en het gebruik daarvan.

Zzp’ers opereren vaker in netwerken. Als de werkzaamheden van zzp’ers in zulke netwerken complementair zijn, kunnen grotere en complexere opdrachten worden uitgevoerd en innovaties tot stand komen. Uit recente metingen in het zzp-panel is gebleken dat ruim een kwart nieuwe producten en/of diensten en bijna de helft vernieuwingen in hun werkprocessen introduceert. Nieuw verkennend onderzoek laat zien dat innovatie voor de meesten vooral ‘bijvangst’ is: een leuke bijkomende opbrengst die samenwerken kan opleveren, maar niet het primaire doel.

MKB-bedrijven uit de topsectoren zijn internationaal zeer actief: 83% doet zaken buiten de EU, het grotendeel van de bedrijven doet zowel zaken in de EU als daarbuiten. Het gaat dan vooral om export en in mindere mate om import, internationale samenwerking en directe buitenlandse investeringen. Meer dan zeventig procent van de bedrijven geeft aan steun van de overheid goed te kunnen gebruiken bij het internationaal zakendoen. Dit blijkt uit onderzoek gefinancierd door het ministerie van Economische Zaken (onderzoekprogramma MKB en Ondernemerschap) en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Het onderzoek is uitgevoerd door Panteia.

Sinds 2012 daalt de werkgelegenheid in het MKB. Onzekerheid over de toekomst en dalende winstmarges zullen bedrijven ertoe brengen om te besparen op personeelskosten. De verwachting dat de markt langduriger weinig groei zal laten zien, maakt dat bedrijven minder hun best zullen doen in het vasthouden van personeel. Sinds eind 2012 is sprake van een versnelling van het verlies van werkgelegenheid. Met een verdere daling van de afzet in 2013 zal de werkgelegenheid in 2013 in het Nederlandse MKB met 1,25% afnemen. Dit en meer blijkt uit onderzoek van Panteia in het kader van het onderzoeksprogramma MKB en Ondernemerschap.

Het komt regelmatig voor dat consumenten ideeën hebben voor nieuwe producten of diensten. Een deel daarvan – circa 6% van de beroepsbevolking - werkt zo’n idee uit tot een nieuw of aangepast product. Slechts een enkeling brengt zijn idee naar de markt, bijvoorbeeld door het te delen met een producent. In enkele recente wetenschappelijke publicaties wordt verondersteld dat innovatie door consumenten veel potentie heeft. Het is tot op heden echter onduidelijk waarom bedrijven zo weinig gebruik maken van de vindingrijkheid van hun klanten. Voor Panteia/EIM was dit een aanleiding tot een verkennend onderzoek naar aard, omvang en beperkingen van consumentinnovatie.

Bij de ene ondernemer ligt de gemeente goed en bij de andere niet. Door de bank genomen lijken ondernemers uit het MKB minder tevreden over de gemeente naar mate het bedrijf kleiner in omvang is. Parallel hieraan lijken ondernemers ook minder betrokken te zijn bij de gemeente en minder bekend met het gemeentelijke beleid wanneer hun bedrijf klein van omvang is. Opmerkelijk is ook dat hoe groter het bedrijf hoe meer de ondernemer belang lijkt te hebben bij zaken die de locale economie in het geheel aangaan en andersom hoe kleiner hoe meer de ondernemer gericht is op zaken die hun eigen bedrijf of portemonnee raken. Tot deze constateringen komt Panteia/EIM in haar vandaag verschenen onderzoeksrapportage “Hoe goed ligt de gemeente bij het MKB?”.

Het gemiddeld besteedbaar inkomen van startende ondernemers lag in 2009 een fractie hoger dan dat van gevestigde zelfstandigen. Het inkomensverschil was ongeveer 2 procent. Deze trend duidt op een toenemende invloed van het aantal zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) en op andere inkomensposten, bijvoorbeeld uit loondienst. Dit en meer blijkt uit de Monitor Inkomens Ondernemers van Panteia/EIM over de periode 1990 - 2009.

‘Hinderende wet- en regelgeving’ staat op nummer één van de onderwerpen waarin topsectorbedrijven actie van de overheid vragen. 40% noemt dit als belangrijkste aandachtspunt. Financieringsproblematiek scoort relatief ook hoog: 25% van de bedrijven in de topsectoren zou dit als eerste aangepakt willen zien. Dit en meer blijkt uit een eerste meting in 2012 van Panteia/EIM onder bedrijven in topsectoren.

De bijdrage aan de economische groei in Nederland is bij de topsectoren hoger dan voor het overige deel van de Nederlandse economie geldt. Zo wordt verwacht dat de Nederlandse economie in 2013 krimpt, maar de topsectoren zullen gemiddeld dit jaar nog een kleine plus laten zien van 0,25%. De sterke oriëntatie van topsectoren op de buitenlandse afzet, maakt dat deze sectoren een gunstige bijdrage hebben aan de economische groei van Nederland. Dit blijkt uit de nu verschenen onderzoeksrapport “Topsectoren: beeld en ontwikkeling” van Panteia.

Het vertrouwen van MKB-ondernemers in de economische ontwikkeling van Nederland is op een dieptepunt aangeland. Van de MKB-ondernemers zegt 52% geen vertrouwen in de economische ontwikkeling te hebben, terwijl 18% aangeeft wel vertrouwen te hebben en 30% aangeeft enigszins vertrouwen te hebben. Twee jaar geleden was dit beeld nog radicaal anders. Toen gaf slechts 15% geen vertrouwen te hebben in de economische ontwikkeling van Nederland. Dit blijkt onder meer uit het onderzoek Kleinschalig Ondernemen van Panteia.

Voor veel zzp'ers valt de omzet in 2012 flink tegen, voor 2013 stellen zij de omzetverwachting naar beneden bij. Een beperkte afzetmarkt en de slechte conjunctuur zijn de grootste belemmeringen om groei te realiseren. Ruim 60% vindt geld opzij zetten voor de oude dag belangrijk tot zeer belangrijk. Toch verwacht ruim de helft van de ondernemers een (zeer) grote inkomensdaling van 30% of meer nadat zij gestopt zijn met werken. Dit en meer blijkt uit de tweede meting van het zzp-panel door Panteia/EIM in samenwerking met het Ministerie van SZW. Het panel bestrijkt nu alle ondernemers van eenpersoonsbedrijven, onderscheiden in zzp’ers - die voornamelijk arbeid aanbieden - en overige ondernemers zonder personeel (ozp’ers) die voornamelijk goederen verkopen.

In Zuid-Holland zijn de meeste innovatieve topsectorbedrijven gevestigd - gemeten naar de intellectueel eigendom dichtheid van Nederlandse bedrijven in de topsectoren. Deze provincie kent hierin een dichtheid van bijna 3 procent. Dat betekent dat bijna 3 procent van het totaal aantal bedrijven in de topsectoren in Zuid-Holland in de periode 2006-2010 één of meer beschermingsvormen van intellectueel eigendom aangevraagd heeft. In diezelfde periode heeft van de Nederlandse topsectorbedrijven gemiddeld minder dan 2 procent een octrooi, merk of model aangevraagd. Naast Zuid-Holland vragen ook in Utrecht, Noord-Holland en Noord-Brabant een bovengemiddeld aantal topsectorbedrijven bescherming op hun intellectueel eigendom aan.

In een financieel ingewikkelder wordende wereld kunnen bedrijven zich niet langer alleen tot de bank wenden om volledig te voldoen aan hun financieringsbehoefte. Ondernemers moeten meer op zoek naar de optimale financieringsmix en daarbij alternatieve instrumenten in overweging nemen en alternatieve wegen inslaan. Leasing en factoring kunnen een belangrijk deel van deze weg uitmaken, zo blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM in samenwerking met Factoring & Asset-based Financing Association Netherlands (FAAN), Nederlandse Vereniging van Leasemaatschappijen (NVL) en de Vereniging van Nederlandse Autoleasemaatschappijen (VNA).

Een indicatieve meting via een quickscanmethode van Panteia/EIM laat zien dat de administratieve lasten van het MKB hoger uitpakken dan de ramingen van de ministeries. Denkt de overheid voor 2012 op 6,5 miljard euro uit te komen voor het totale bedrijfsleven, de nieuwe meting van Panteia/EIM indiceert dat de administratieve lasten oplopen tot 8,2 miljard euro voor alleen het midden- en kleinbedrijf.

Mirjam van Praag is door minister Henk Kamp benoemd tot lid van de programmacommissie voor aansturing van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap. Zij volgt Wim van den Goorbergh op die na 12 jaar terugtreedt. De programmacommissie bewaakt de kwaliteit en kosten van het programmaonderzoek dat sinds aanvang door Panteia/EIM wordt uitgevoerd.

Onderzoeksbureau Panteia/EIM heeft 33 van de voorgestelde maatregelen uit het regeerakkoord aan MKB-ondernemers voorgelegd. Over het geheel genomen zijn bijna een derde van de ondernemers positief over het regeerakkoord. Daartegenover staat een vrijwel even grote groep collega’s die negatief zijn. Ondernemers verwachten vooral effecten van het regeerakkoord voor het eigen bedrijf door maatregelen die zijn voorgesteld op het terrein van sociale zekerheid en inkomensbeleid, de arbeidsmarkt en de woningmarkt.

Tweederde van de bedrijven in de topsectoren heeft in 2012 geïnvesteerd in de ontwikkeling van nieuwe producten of diensten of de verbetering van het productieproces. Bij een derde van de bedrijven wordt bij deze vernieuwingsactiviteiten samengewerkt, vooral met toeleveranciers. Verder blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM naar de innovativiteit van topsectoren, dat vernieuwingsactiviteiten toenemen met de omvang van de bedrijven.

MKB-ondernemers kijken bij hun inkomen na pensionering niet alleen naar het verwachte pensioeninkomen, maar naar hun totale vermogen. Naast de opbouw van een pensioen verwachten veel MKB-ondernemers ook te kunnen beschikken over de waardeontwikkeling van de eigen woning en het overig financieel vermogen. Bijna tweederde van de MKB-ondernemers denken hierdoor voldoende financiële armslag te hebben om op hun oude dag met pensioen te kunnen gaan. Niet voor alle MKB-ondernemers is de pensioensituatie positief, met name voor ZZP’ers met een laag inkomen. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM in het Midden- en Kleinbedrijf (MKB).

Microfinanciering is in 2009 in Nederland beschikbaar gekomen door een voor dit doel speciaal opgerichte organisatie: Qredits. Het doel van Qredits is de ontwikkeling van het kleinbedrijf te bevorderen door specifieke kredietverlenings- en coachingsfaciliteiten aan te bieden. Daarbij richt ze zich zowel op startende als bestaande ondernemers met minder dan 5 werknemers. Uit een door Panteia/EIM uitgevoerde benchmark blijkt dat Qredits inderdaad die specifieke doelgroepen bedient die men bij aanvang voor ogen had.

"Challengers" zijn de uitdagers die concurrentie op de deelmarkten moeten bevorderen en innovatie moeten stimuleren. Maar hoe herkennen we deze uitdagers en hoe kunnen we ze versterken? In een verkennende studie beantwoordt Panteia de eerste vraag en wordt een aanzet gegeven tot de beantwoording van de tweede vraag. In een vervolgonderzoek dat dit jaar wordt uitgevoerd, zal nader worden ingegaan op maatregelen die genomen kunnen worden om opkomende Challengers te ondersteunen en de effecten die hiermee bereikt kunnen worden.

Ondernemers blijken pragmatisch om te gaan met de beslissing om personeel aan te nemen. Personeel wordt aangetrokken wanneer er meer werk is dan de ondernemer alleen kan uitvoeren. Niet verwonderlijk dus dat marktomstandigheden vaak genoemd worden als belemmering voor groei. Jaarlijks neemt een op de twintig ondernemers voor het eerst personeel aan. Gemiddeld creëren deze ‘nieuwe werkgevers’ ongeveer 3 banen per bedrijf, hoewel het grootste deel niet meer dan één werknemer in dienst neemt. In totaal betreft dit jaarlijks 50 tot 77 duizend banen. Het merendeel van de banen is vast, maar het aandeel flexibele banen ligt wel hoger dan het landelijke gemiddelde. Ook worden de meeste gecreëerde banen in deeltijd uitgevoerd.

Het grootste deel van de zzp’ers werkt vanuit huis, maar hun aandeel neemt af en het aandeel zzp’ers dat werkt vanuit wisselende locaties neemt toe. Een op de acht zzp’ers die vanuit huis werken heeft behoefte aan een externe werklocatie. De behoefte daaraan is vooral in de ICT-sector en in de grootstedelijke gebieden. Een nieuw type externe werklocatie dat sterk in opkomst is, zijn de ‘coworking spaces’. Zzp’ers die gebruikmaken van coworking spaces hebben daar merkbaar zakelijk profijt van. Dit en meer blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM.

De afgelopen twee jaar heeft ruim de helft van de ondernemers in het MKB ervaren dat de concurrentie is toegenomen. Bij een op de zeven bedrijven leidt dit er zelfs toe dat het bedrijf verlies maakt. Toch kijken veel ondernemers positief tegen concurrentie aan en zijn zij ervan overtuigd dat het eigen bedrijf over twee jaar nog zal bestaan. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM in het Midden- en Kleinbedrijf (MKB).

Toenemende maatschappelijke uitdagingen en een terugtredende overheid vergroten de druk op het bedrijfsleven om een positieve bijdrage te leveren aan sociale en milieugerelateerde vraagstukken. Er is echter weinig bekend over de drijfveer van ondernemers om maatschappelijke vraagstukken als startpunt te nemen voor het opzetten van hun bedrijf. Deze inzichten zijn van belang wanneer men sociaal ondernemerschap wil stimuleren.

Zelfstandige ondernemers met een hogere opleiding en met meer werkervaring trekken vaker personeel aan dan andere zelfstandige ondernemers. Dit blijkt uit gezamenlijk onderzoek van Panteia/EIM en twee Spaanse universiteiten (Universiteit van Huelva en Carlos III Universiteit, Madrid).

Door de hardnekkigheid van grote maatschappelijke problemen en delegatie van verantwoordelijkheden naar lokale overheden (gecombineerd met budgettaire beperkingen), wordt er steeds meer een beroep gedaan op het bedrijfsleven. Een voorbeeld hiervan is de quotumregeling voor bedrijven om arbeidsgehandicapten in dienst te nemen. In dit kader heeft Panteia/EIM onderzocht in hoeverre sociale ondernemingen extra maatschappelijke waarde creëren ten opzichte van ondernemingen met een winstoogmerk.

Uit een verkennend onderzoek van Panteia/EIM onder industriële MKB-bedrijven blijkt dat problemen rond grondstoffen, zoals prijsstijgingen en slechte beschikbaarheid, direct effect hebben op de prestaties van veel bedrijven in de industriesector. Een op de drie MKB-bedrijven uit deze sector heeft de afgelopen drie jaar problemen ondervonden bij de inkoop van grondstoffen. Dit heeft directe gevolgen voor de prestaties van deze bedrijven.

Innovatieve bedrijven in het Nederlandse MKB zoeken vaker financiering buiten de bestaande kredietruimte dan niet-innovatieve MKB-bedrijven.

Het jaar 2013 wordt het tweede opeenvolgende jaar dat de afzet van het MKB zal afnemen. Het MKB zal weinig herstel kunnen laten zien. Onderzoekbureau Panteia/EIM verwacht dat de afzet in het MKB met 0,75% zal afnemen. Dit hangt samen met haar sterke binnenlandse oriëntatie. Het MKB heeft veel last van een dalende consumptie, een overheid die minder inkoopt bij het bedrijfsleven, een afname van de investeringen en een dalende bouwproductie. Door de iets aantrekkende uitvoer kan de Nederlandse economie in 2013 zich enigszins herstellen. Vooral het grootbedrijf zal hiervan kunnen profiteren, de verwachting is dat de afzet in het grootbedrijf dit jaar gelijk zal blijven.

Uit recent onderzoek van Panteia/EIM blijkt dat zzp’ers meer uren moeten maken om hun inkomen op peil te houden. Nieuw onderzoek laat echter zien dat de vermogenspositie van zzp-huishoudens vrij stevig is. Zo beschikt de helft van de huishoudens van zelfstandigen zonder personeel in 2009 over een vermogen van 128 duizend euro of meer. Ter vergelijking: het gemiddelde huishoudenvermogen van personen in loondienst komt uit op 51 duizend euro. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM en het Centraal Bureau voor de Statistiek, in samenwerking met het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Het kleinbedrijf in de topsectoren krijgt gemakkelijker krediet dan het kleinbedrijf in niet-topsectoren: 54% kreeg de gevraagde banklening volledig, tegen 31% in niet-topsectoren. Opvallend: in het grootbedrijf is er geen verschil tussen topsector- en niet-topsectorbedrijven. Bij het zoeken van extern eigen vermogen is hetzelfde te zien: het kleinbedrijf in topsectoren slaagt er vaker in dat aan te trekken (58%) dan het kleinbedrijf in niet-topsectoren (40%). Aan verschil in solvabiliteit ligt dit niet: die is vrijwel gelijk in topsectoren en niet-topsectoren. Aldus enkele uitkomsten van de Financieringsmonitor Topsectoren 2012 van onderzoeksbureau Panteia, uitgevoerd in het kader van het Programmaonderzoek Topsectoren van het Ministerie van Economische Zaken.

De aanhoudende economische tegenwind heeft ook zijn uitwerking op zelfstandige ondernemers zonder personeel. Opdrachtgevers letten meer en meer op hun uitgaven en besteden steeds minder werk uit. Om de omzet en het inkomensniveau op vergelijkbaar peil te houden moeten de zzp’ers in 2012 meer uren besteden in hun bedrijf. Desondanks zou 87% van de zzp’ers weer kiezen voor het zelfstandig ondernemerschap als zij opnieuw voor de keuze zouden worden gesteld. Dit en meer blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM en het Ministerie van SZW onder 3000 zzp’ers.

De druk van overheidsregels en verplichtingen op het bedrijfsleven blijft hoog. Het overgrote deel van de ondernemers geeft ook in 2012 aan dat zij in hun bedrijf geen duidelijke effecten ervaren van het gevoerde overheidsbeleid op dit terrein. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM in het Midden- en Kleinbedrijf (MKB).

Na een scherpe daling van het aandeel innovatieve bedrijven in het Nederlandse MKB in 2011, is er in 2012 sprake van een flinke toename. Onderzoeksbureau Panteia uit Zoetermeer meet al ruim 10 jaar de innovativiteit in het MKB. Het aandeel innovatieve bedrijven ligt in 2012 op het hoogste niveau in de afgelopen vijf jaar, maar is nog altijd lager dan in de periode daarvoor.

De Nederlandse bevolking bestaat uit steeds meer verschillende nationaliteiten. Daardoor neemt ook de multiculturaliteit in de maatschappij en op de werkvloer toe. In een verkennende studie heeft Panteia/EIM onderzocht wat deze diversiteit aan culturele invloeden betekent voor innovatieve ontwikkelingen in Nederland. Immigratie dus niet alleen gezien als een oplossing voor het arbeidsmarkttekort maar ook als een bron voor innovatie.

Uit een onderzoek van Panteia naar beleid gericht op het stimuleren van duurzaam ondernemen, blijkt dat de branchegerichte aanpak het beste werkt. De succesfactoren van een dergelijke aanpak komen in de regio en lokaal het best tot hun recht door dit te koppelen aan bestaande bedrijvennetwerken.

Ondernemerschap is belangrijk voor de economie. Het is daarom niet vreemd dat de overheid al jaren inzet op het stimuleren van ondernemerschap. In 2007 heeft dat onder meer geleid tot een groeiende aandacht voor ondernemerschap in het onderwijs. Dit resulteerde in de totstandkoming van studieonderdelen bij verschillende universiteiten en hogescholen waarin het starten van een eigen onderneming centraal staat. Samen met de Hogeschool van Amsterdam (HvA), daarnaast met medewerking van de Universiteit van Amsterdam en van de Hogeschool de Kunsten in Utrecht, heeft Panteia onderzoek uitgevoerd naar het fenomeen ‘studentbedrijf’. Wat leveren deze bedrijven op?

Bijna een derde van de ondernemingen (met 10 of meer werknemers) in Nederland is in de periode 2007-2010 gegroeid qua werkgelegenheid. Een kwart van de bedrijven is aan te merken als een sterke groeier (snelgroeiend bedrijf of subtopper), met een werkgelegenheidsgroei van 15% of meer in deze periode. Daar staat tegenover dat in bijna 60% van de ondernemingen de werkgelegenheid in de genoemde periode is afgenomen. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM.

Het gangbare beeld dat innovatie het domein is van commerciële bedrijven en kennisinstellingen moet dringend bijgesteld worden. Ook gebruikers, dat wil zeggen de afnemers van producten en diensten, innoveren. Zij staan daarmee dikwijls aan de geboorte van nieuwe bedrijfstakken, werkgelegenheid en meer welvaart. Deze innoverende gebruikers staan echter nog niet op het netvlies van beleidsmakers verantwoordelijk voor stimulatie van innovatie. Panteia/EIM heeft een verkennend onderzoek verricht om de invloed van innoverende gebruikers op nieuwe economische activiteiten boven water te halen.

Waar Nederland jarenlang internationaal achterliep op innovatief ondernemerschap, lijkt er in 2011 een kentering te hebben plaatsgevonden. Van alle “nieuwe ondernemers” zegt meer dan de helft een product aan te bieden dat nieuw is voor de klanten. Ook zeggen meer ondernemers een product op de markt te brengen dat concurrenten niet of nauwelijks aanbieden. Dit blijkt uit het landenrapport van de Global Entrepreneurship Monitor (GEM) dat door Panteia/EIM is gepubliceerd. Onder nieuwe ondernemers worden Nederlanders gerekend tussen de 18 en 64 jaar, die bezig zijn een bedrijf op te zetten of eigenaar/manager zijn van een bedrijf dat korter dan 3,5 jaar bestaat.

Samenwerking meest gebruikte vorm van open innovatie in het MKB

Steeds meer bedrijven hebben innovatie als vast onderdeel in de bedrijfsstrategie vastgelegd. Innovatie louter binnen de eigen organisatie is meestal niet voldoende om competitief te blijven in een veranderende markt. Daarom zoeken meer bedrijven samenwerking met andere bedrijven en instellingen voor innovatieve ontwikkelingen. Uit onderzoek van Panteia/EIM blijkt dat tweederde van de in innovatie actieve MKB-ondernemers deze vorm van ‘open innovatie’ gebruikt.

Groei ZZP’ers goed voor economie ... tot op zekere hoogte

In veel hoogontwikkelde economieën, waaronder Nederland, heeft de laatste jaren een verschuiving van zelfstandige ondernemers met personeel (OMP’ers) naar zelfstandigen zonder personeel (ZZP’ers) plaatsgevonden. Schattingen voor 26 rijke landen over de periode 1992-2008 wijzen uit dat de groei van het aantal ZZP’ers tot een bovengrens van circa 7% van de beroepsbevolking (exclusief ZZP’ers in de landbouw en visserij) gunstig is voor economische groei. Boven dit niveau lijkt een verdere toename juist ten nadele van de economische groei te gaan. Aldus blijkt uit een door Panteia/EIM uitgevoerd empirisch onderzoek.

Het vertrouwen in het door de Nederlandse overheid gevoerde economische beleid is in het MKB verder gedaald. Meer dan de helft van de ondernemers heeft hierin geen vertrouwen meer. Dit voorjaar had nog 53% wel vertrouwen, maar dat is in een halfjaar verder gedaald tot het niveau van de crisis in 2009. Dit blijkt uit een peiling van Panteia/EIM onder circa 2.000 ondernemers uit het MKB.

Silicon Valley is wereldwijd het bekendste voorbeeld van regionale economische activiteiten die door een gespecialiseerde bedrijfstak bepaald wordt. Ook in Nederland zien we regio’s met een sterke economische identiteit. Een goed voorbeeld hiervan is ‘de Brainport regio’ rondom Eindhoven. Het beeld van deze economische specialisaties wordt vaak sterk bepaald door grote (internationaal opererende) bedrijven. Minder zichtbaar zijn de MKB-bedrijven. In een verkennend onderzoek van Panteia/EIM wordt een aanzet gegeven om het aandeel van MKB-bedrijven in gespecialiseerde economische activiteiten op regionaal niveau in beeld te brengen.

Snelle groeiers zijn belangrijk voor de economische groei. Zij brengen innovatie en dynamiek in de economie. Tegelijkertijd worden ondernemers die snel groeien nogal eens gewaarschuwd dat ze niet te snel moeten groeien. Als het groeitempo te hoog ligt, dan zou dat wel eens negatief kunnen uitpakken en zelfs in een faillissement kunnen eindigen. In eerder onderzoek van Panteia/EIM is aangetoond dat de kans op ‘kapot’ groeien vrij klein is. In nieuw onderzoek blijkt dat deze kans even groot is als voor bedrijven die niet groeien.

Ongeveer een kwart van alle werkgevers uit het MKB gebruikt prestatiebeloning om een deel van de werknemers te belonen. Naar eigen zeggen doen ze dit vooral om goede mensen te motiveren en langer bij het bedrijf te houden. De feiten lijken dit te ondersteunen: hoe langer een werknemer al in dienst is, hoe vaker prestatiebeloning wordt ingezet. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM naar de manier waarop MKB-bedrijven in 2005 hun best betaalde werknemer beloonden.

In veel hoogontwikkelde economieën, waaronder Nederland, is het percentage ondernemers in de beroepsbevolking de laatste decennia flink gestegen. Velen van hen hebben kleine bedrijven. Het hogere aantal kleine ondernemers roept de vraag op in hoeverre benutting van schaalvoordelen, in toepassing van kennis en kapitaal, door ondernemers tegenwoordig nog belangrijk is. De schattingsresultaten van een door Panteia/EIM, samen met de Universiteit van Huelva, uitgevoerd internationaal onderzoek laten zien dat ondanks de stijgende aantallen ondernemers, de exploitatie van schaalvoordelen in onder meer R&D (‘embodied’ technologische vooruitgang) nog steeds een belangrijke rol speelt in moderne economieën.

De overlevingskansen van bedrijven met personeel zijn hoger in technologisch geavanceerde omgevingen dan in omgevingen waar innovatie een minder belangrijke rol speelt. Dit blijkt uit gezamenlijk onderzoek van Panteia/EIM en de Universiteit van Huelva.

Veel (ex-)failliete ondernemers blijken geen ondernemende ambities meer te hebben. Van degenen die deze ambities wel hebben, lukt het slechts een beperkt deel om daadwerkelijk te herstarten. Negatieve ervaringen met betrokkenen tijdens het faillissement als curatoren en andere ondernemers, ontmoedigen de ondernemer zijn ondernemerambities verder voort te zetten. Uit nieuw onderzoek van Pantea/EIM en VU Amsterdam onder curatoren en niet failliete ondernemers, blijkt dat de houding van de ondernemer na een faillissement meer bepalend is voor het succes van een mogelijke herstart dan heersende vooroordelen over failliete ondernemers.

Het Nederlandse midden- en kleinbedrijf heeft door haar sterke binnenlandse oriëntatie veel last van een dalende consumptie, een overheid die minder inkoopt bij het bedrijfsleven en een afname van de investeringen. Vooral de forse afname van bouwinvesteringen raakt het MKB sterk. Het gevolg is dat dit jaar de afzet van het MKB met 1,75% zal afnemen. In 2013 wordt een licht, maar zwak herstel verwacht van het MKB met 1% afzetgroei. Dit en meer blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM.

Startende bedrijven zijn klein bij de start en dat blijft daarna meestal ook zo. De meeste startende ondernemers hebben geen personeel, ook na vijf jaar ondernemen. De werkgelegenheid die startende ondernemers voor zichzelf creëren, is in veel gevallen ook beperkt. Bij de start werkt bijna de helft van de ondernemers (45%) parttime in het bedrijf. In de eerste jaren na de start neemt het aandeel parttime ondernemers heel langzaam af. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM onder ondernemers die in de eerste helft van 2008 met een bedrijf zijn gestart.

De leeftijd van de ondernemer is van invloed op de ontwikkeling van de omzet, werkgelegenheid en de winst. Hoe ouder de ondernemer wordt hoe meer dit drukt op de bedrijfsprestaties. Ook de innovatiekracht wordt minder naargelang de leeftijd van de ondernemer toeneemt. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM naar de relatie tussen de leeftijd van de ondernemer en de bedrijfsprestaties. Het onderzoek is uitgevoerd op basis van gegevens van ondernemers en MKB-bedrijven over de periode 2003-2012.

Startende ondernemers kunnen het beste alleen beginnen, in plaats van direct personeel in dienst te nemen bij de start van het bedrijf. Ondernemers mét personeel die oorspronkelijk alleen begonnen, hebben hogere inkomsten en overlevingskansen dan ondernemers met personeel die direct bij het oprichten van het bedrijf al personeel in dienst namen. Dit blijkt uit gezamenlijk onderzoek van Panteia/EIM en de universiteiten van Cranfield en Huelva.

In 2010 bestond het gehele wagenpark op de Nederlandse wegen uit ruim 9 miljoen voertuigen. Hiervan waren 1,65 miljoen voertuigen in het bezit van in Nederland gevestigde bedrijven. Het wagenpark van het midden- en kleinbedrijf (MKB) omvatte 1,38 miljoen voertuigen, dat is 84% van het totale wagenpark van het Nederlandse bedrijfsleven. In 2010 had het MKB 634.000 personenauto’s, 375.000 bestelauto’s en 126.000 vrachtauto’s in eigen beheer. De meeste voertuigen in het MKB bevinden zich in de zakelijke verhuur en financiële dienstverlening, in de groothandel en in het transport.

Hoewel in de huidige economische situatie er relatief weinig schaarste is op de arbeidsmarkt, krijgt het bedrijfsleven in Nederland in de periode tot 2020 te maken met fikse tekorten. De tekorten zullen zich vooral voordoen binnen de technische, medische, verzorgende en transportberoepen. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM in het kader van het onderzoeksprogramma MKB en Ondernemerschap.

Zuidoost Brabant heeft meer nieuwe ondernemers dan in de rest van Nederland. De houding van de bevolking tegenover ondernemerschap is ook duidelijk positiever: in Zuidoost Brabant vindt men vaker dan elders in Nederland dat een nieuw bedrijf veel succes en status oplevert. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM.

Oudere ondernemers in het MKB presteren qua investeringen en omzet slechter dan jongere ondernemers. Ook hanteren zij minder vaak een innovatieve concurrentiestrategie. Dit blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM naar de relatie tussen de leeftijd van de ondernemer enerzijds en prestaties, concurrentiestrategieën en doelstellingen van bedrijven anderzijds.

Bij veel bedrijven in het MKB is de ondernemer de spil in het innovatieproces. Het algemene beeld is dat kennis, ervaring en houding van de ondernemer het innovatieve gedrag van het bedrijf kunnen verklaren. Recent onderzoek van Panteia/EIM laat zien dat dit beeld in hoofdlijnen klopt. De resultaten bevestigen dat de kennis van de ondernemers hun vernieuwingsbereidheid beïnvloedt, en dat deze vernieuwingsbereidheid positief samenhangt met de breedte van het palet aan gerealiseerde innovaties. Deze innovatiebreedte heeft vervolgens een positieve invloed op de winstgevendheid van het bedrijf.

Een aantal nieuwe financieringsinitiatieven brengen potentiële oplossingen voor MKB bedrijven met een relatief lage financieringsbehoefte. Voor banken is het vaak niet aantrekkelijk klein zakelijke kredieten tussen €50.000 en €500.000 te financieren door de relatief hoge handlingskosten en het als hoog gepercipieerde risico van deze kleine leningen. Van een achttal initiatieven heeft Panteia/EIM onderzocht welke financieringsoplossingen zij kunnen bieden.

Panteia/EIM heeft naar de ervaringen en verwachtingen gevraagd van ondernemers die in 2008 met een bedrijf zijn gestart en nu enkele jaren financieel-economische crisis achter de rug hebben. Hoewel nog steeds dreigende wolken boven de markt hangen zien zij daar doorheen toch de zon gloren voor het eigen bedrijf. De dreigingen voor het eigen bedrijf zien deze ondernemers in bijvoorbeeld het krimpen van de afzetmarkt en toename van het aantal concurrenten. Twee op de vijf ondernemers hebben het afgelopen jaar meer of zelfs veel meer moeite moeten doen om klanten te werven dan in de jaren daarvoor.

Het MKB heeft - door haar sterke binnenlandse oriëntatie - veel last van een dalende consumptie, een overheid die minder inkoopt bij het bedrijfsleven en een afname van de investeringen. Hierdoor blijft in 2012 de ontwikkeling van de afzet van het MKB sterk achter bij die van het grootbedrijf. Dit jaar zal de afzet van het MKB met 1,75% afnemen. In het grootbedrijf zal de krimp beperkt blijven tot 0,5%. In 2013 wordt een licht herstel van het Nederlandse bedrijfsleven verwacht. Dan zal de afzet van het MKB met 1% kunnen groeien, maar zal nog steeds achterblijven bij het grootbedrijf. Dit blijkt uit het onderzoek Kleinschalig Ondernemen van Panteia/EIM.

Door onderzoekbureau Panteia/EIM is een verkennend onderzoek gedaan naar zelfstandige ondernemers met een laag inkomen. Zelfstandige ondernemers hebben vaker een laag inkomen dan andere groepen in de Nederlandse economie. In 2009 had 12 procent van alle huishoudens met zelfstandige ondernemers een laag inkomen, terwijl dit percentage voor heel Nederland op 7 procent lag. Dit komt neer op bijnahonderdduizend zelfstandigen. Bovendien heeft 6 à 7 procent van alle zelfstandigen structureel te maken met een laag inkomen. Panteia/EIM presenteert in het onderzoek vijf typen zelfstandige ondernemers met een laag inkomen. Per type is gekeken welke maatregelen kunnen bijdragen aan het verbeteren van hun inkomen.

Uit onderzoek van Panteia/EIM blijkt dat er onder zzp’ers meer voorstanders dan tegenstanders zijn voor hantering van een omzetcriterium om de hoogte van de zelfstandigenaftrek te bepalen. Verder blijkt dat zzp’ers bovengemiddeld scoren op de schaal voor ondernemende houding. Dit blijkt ook uit hoe zzp’ers presteren in recessietijd. Zij zitten niet bij de pakken neer.

Uit een onderzoek van Panteia/EIM onder bedrijven die gerekend kunnen worden tot het kantoorhoudend MKB, blijkt dat de aandacht voor duurzaam ondernemen toeneemt, maar dat er zeker nog meer kan worden gedaan. Zo doet 72% van de onderzochte bedrijven niets met duurzame energie.

Betalen zakelijke afnemers de facturen van hun leveranciers in het MKB op tijd? Vaak níet, zo blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM: van de bedrijven met zakelijke afnemers heeft 60% te maken met te laat betaalde rekeningen. Eén op de vijf MKB-bedrijven met zakelijke klanten (B2B-bedrijven) meldt problemen die het gevolg zijn van niet of te laat betaalde rekeningen. Het gaat om eigen betalingsachterstanden en rood staan bij de bank, en in wat mindere mate om incassoprocedures en leveringsstops.

In de periode 2003 - 2010 is in de Nederlandse ‘foodsector’ een krimp geweest in het aantal banen en vestigingen. Ook is het aantal octrooiaanvragen en het aantal octrooiaanvragende bedrijven in de periode 2003-2007 gedaald. In 2003 zijn in de Nederlandse foodsector 628 octrooien aangevraagd door 124 verschillende bedrijven. In 2007 is het aantal octrooiaanvragen afgenomen tot 584 en het aantal octrooiaanvragende bedrijven tot 116. Dit blijkt onder meer uit de onderzoeksrapportage ‘Foodsector in Nederland’ van Panteia/EIM.

Sinds jaar en dag werken bedrijven projectmatig samen met andere organisaties. Dit komt vaak voor en de betrokken bedrijven zijn over het algemeen tevreden over de prestaties van het afgeronde project. De belangrijkste reden voor bedrijven om met andere organisaties samen te werken is om nieuwe kennis op te doen en om te innoveren. Projectmatig samenwerken lijkt vooral effectief bij het ontwikkelen van nieuwe producten: bedrijven die aan productinnovaties doen, waarderen de toegevoegde waarde van de projectmatige samenwerking hoger dan de overige bedrijven. Dit is een van de bevindingen uit een onderzoek van Panteia/EIM en het departement Organisatiewetenschappen van de Universiteit van Tilburg.

De sociale en economische gevolgen van 'vergrijzing' zijn uitvoerig bestudeerd en becommentarieerd. Een nog nauwelijks belicht aspect is welk effect dit heeft op de omvang en samenstelling van de ondernemerspopulatie in Nederland. Onderzoek van Panteia/EIM geeft een eerste antwoord: vergrijzing lijkt nauwelijks effect hebben.

Al enige jaren heerst het idee dat investeren in duurzame energie nagenoeg rendabel is. Onderzoek van Panteia/EIM laat zien dat er binnen het MKB serieuze interesse is om te investeren in duurzame energie, in het bijzonder in zonne-energie. Een derde van het MKB wil namelijk in de komende 3 jaar investeren in duurzame energie. Driekwart van deze groep ondernemers wil dat vooral doen in zonnecollectoren.

Door de bevolkingsgroei en het toenemende autobezit groeien de verkeersstromen. Toch lijken de bereikbaarheidsproblemen juist af te nemen als gevolg van het gunstige weer, de opening van spitsstroken en de economische recessie en de daarmee samenhangende afnemende bedrijvigheid. Ook MKB-ondernemers ervaren minder vaak hinder ten aanzien van de bereikbaarheid van hun bedrijf, zo blijkt uit onderzoek van Panteia/EIM.

Is het MKB de banenmotor bij uitstek? Deze vraag wordt met enige regelmaat gesteld, onder andere door onderzoekers op het gebied van economie en ondernemerschap. Een recent afgerond onderzoek van Panteia/EIM levert nieuwe inzichten op.

Ondernemers geven een 6,7 aan het gemeentelijke ondernemingsklimaat in Nederland, zo blijkt uit een door onderzoekbureau Panteia/EIM gehouden enquête onder 2000 ondernemers.

Nederland scoort wereldwijd goed opondernemende werknemers Voor het eerst is wereldwijd vergelijkend onderzoek gedaan naar ondernemende werknemers (intrapreneurs) die - gevraagd en ongevraagd - initiatieven ontwikkelen voor nieuwe bedrijfsactiviteiten.

Nederland kan wel wat meer snelgroeiende bedrijven gebruiken. Snelle groeiers zijn belangrijk voor de economische groei. Zij brengen innovatie en dynamiek in de economie. Tegelijkertijd worden ondernemers die snel groeien, nogal eens gewaarschuwd dat ze niet te snel moeten groeien. Als het groeitempo te hoog ligt, dan zou dat wel eens negatief kunnen uitpakken en zelfs in een faillissement kunnen eindigen. Maar is dat ook zo? Lopen bedrijven een verhoogde kans om hun bedrijf te moeten sluiten, als ze snel groeien? Volgens onderzoek van Panteia/EIM lijkt dit in de praktijk reuze mee te vallen.

Het aandeel snelgroeiende bedrijven op basis van omzet ligt in de topsectoren hoger dan in de ‘niet-topsectoren’. Voor wat betreft het aandeel snelle groeiers op basis van werkgelegenheid is het beeld precies andersom. Wel is het zo dat de productiviteitsgroei in de topsectoren gemiddeld gezien hoger is. Dit blijkt uit een minirapportage van onderzoeksbureau Panteia/EIM.

Het ondernemerschap van Nederland is dynamisch te noemen. De nettogroei van het aantal ondernemingen is in Nederland hoger dan die in Europa. De turbulentie (de som van de oprichtings- en de opheffingsquote) is voor Nederland gelijk aan het Europese gemiddelde. De gemiddelde omzet van snelgroeiende bedrijven in Nederland behoort tot de hoogste in de benchmarklanden. De werkgelegenheidsgroei in die bedrijven is de hoogste van alle benchmarklanden. Dit is te lezen in het rapport ‘Internationale Benchmark Ondernemerschap 2010' vanonderzoeksbureau Panteia/EIM.

De schade als gevolg van criminaliteit gepleegd door bedrijven kan groot zijn. Naast directe materiële schade, kan het leiden tot aantasting van het vertrouwen in een sector of tot aantasting van de beroepsmoraal.

MKB-ondernemers zien zichzelf vooral als manager – zo blijkt uit een enquête onder ruim 2.900 MKB-ondernemers.

De afzet in het MKB neemt in 2012 met 1,0% af. Deze daling is al in de tweede helft van 2011 ingezet. Vrijwel geen enkele sector zal zich volgend jaar kunnen onttrekken aan de ontwikkeling van een krimpende afzet. Consumenten geven minder uit onder invloed van een dalende koopkracht en een oplopende werkloosheid. Bedrijven stellen investeringen uit als gevolg van de grote economische onzekerheid. De uitvoer loopt terug en de overheid bezuinigt. De afnemende afzet zal in het MKB resulteren in een verlies van werkgelegenheid voor 30 duizend personen. De prognoses van onderzoeksbureau Panteia/EIM zijn gemaakt onder de veronderstelling dat de eurocrisis niet escaleert. Bij verdere escalatie kan de afzetdaling in het MKB nog forser uitpakken.

Ondernemerschap is voor steeds meer mensen een serieuze carrièreoptie. Denk bijvoorbeeld aan de recente trend van toenemende aantallen zzp’ers. Echter, macro-economisch gezien zou het niet goed zijn als iedereen ondernemer zou worden. Schaalvoordelen die in diverse bedrijfstakken belangrijke concurrentievoordelen opleveren, worden dan niet benut. Anderzijds kan een tekort aan ondernemers leiden tot een gebrek aan concurrentie en een gebrek aan prikkels tot innovatie.

In de afgelopen drie jaar heeft een kwart van de MKB-bedrijven nieuwe producten of diensten op de markt gebracht. Daarbij ging het in een derde van de gevallen om duurzame innovaties. 40% van de MKB-bedrijven zegt marktkansen te zien voor duurzame producten en diensten terwijl slechts een kwart van het MKB-bedrijven de kansen die men ziet ook daadwerkelijk probeert te verzilveren.

Het nieuwe bedrijvenbeleid van de rijksoverheid, dat meer ruimte gaat bieden aan ondernemers en zich gaat richten op 9 topsectoren, is bij een kwart van de MKB-ondernemers bekend. Ruim een derde van de MKB-ondernemers vindt zijn eigen sector een topsector, omdat die sector zeer kennisintensief is, van groot economisch belang is en/of, veel perspectief biedt. Dit blijkt onder meer uit ’Ondernemen in Sectoren’: een jaarlijkse publicatie die bestaat uit 10 verschillende sectorschetsen en door onderzoeksbureau EIM is samengesteld.

De meeste zzp’ers kiezen bewust voor het zelfstandig ondernemerschap en hebben geen spijt van hun keuze; ondanks de huidige moeilijke economische omstandigheden zou slechts 12 procent kiezen voor een dienstverband als die mogelijkheid zich zou voordoen. Dat blijkt uit het rapport ‘Zelfbewust een zelfstandige positie’ waarin de vierde meting van het zzp-panel is beschreven. Dit panel is een initiatief van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en het onderzoeksprogramma ‘MKB en Ondernemerschap’. De meting wordt uitgevoerd door onderzoeksbureau EIM en vindt sinds 2009 twee keer per jaar plaats.

Globalisering zorgt voor een nieuwe arbeidsverdeling die de Nederlandse economie transformeert in een kenniseconomie. Deze transformatie stelt eisen aan het kennisabsorptievermogen van bedrijven, dat wil zeggen dat ze voor hen nuttige kennis kunnen identificeren en vertalen in nieuwe producten. EIM heeft onderzocht in hoeverre het Nederlandse MKB beschikt over kennisabsorptievermogen, en in hoeverre het verschilt naar type bedrijf.

De economische crisis heeft een negatieve weerslag op de innovativiteit in het midden- en kleinbedrijf (MKB). Onderzoeksbureau EIM uit Zoetermeer meet al sinds 1999 innovatie in het MKB. Het aandeel innovatieve bedrijven is sinds 2007 in rap tempo gedaald. In 2011 heeft het aandeel het laagste niveau bereikt in de afgelopen dertien jaar.

De afgelopen jaren krijgt ondernemerschapsonderwijs meer en meer aandacht van de overheid. Steeds meer scholen – van basisschool tot en met universiteit – besteden in het reguliere lesprogramma aandacht aan ondernemen.Tot nu toe was echter niet bekend wat het bedrijfsleven, met name het MKB, vindt van de kwaliteit en aansluiting van dit onderwijs. EIM heeft dit onder ruim 2000 MKB-ondernemers onderzocht.

Vooral door een goed eerste half jaar, komt de gemiddelde afzetgroei in 2011 voor het MKB uit op een gunstige 2,25%. Dit is een mooi cijfer in vergelijking met de 0,5% groei van het MKB in 2010. De vooruitzichten zijn echter buitengewoon onzeker. Onzekerheid is hiermee een zelfstandige factor die maakt dat de groei afneemt. Ook het overheidsbeleid gericht op bezuinigingen en een afnemende wereldhandel remt de groei. De Nederlandse consument zal weinig bijdragen aan de groei, als gevolg van van een teruglopende koopkracht. Dit maakt dat in 2012 de afzetgroei van het MKB zal terugvallen tot 1,25%. Dit is onder de veronderstelling dat de EURO-crisis niet escaleert en beleidsmakers effectieve oplossingen weten te vinden.

In februari 2011 hebben ruim 1.400 grote, middelgrote en kleine bedrijven deelgenomen aan de Financieringsmonitor 2011. Hieruit blijkt dat de verkrijgbaarheid van bedrijfsfinanciering iets makkelijker is geworden in vergelijking met eind 2010. Het aantal volledig toegekende leningen is gelijk gebleven, maar het aantal gedeeltelijke toekenningen is gestegen van 5 naar 21%.

Altijd al willen weten wat de prognoses voor de horeca zijn? Hoeveel MKB-bedrijven innoveren? Hoeveel zzp’ers erbij gekomen zijn? Hoe het met de investeringen en financering van het MKB zit? Welke typen ondernemers in welke mate en in welke hoedanigheid in Nederland voorkomen? Ja? Dan is even kijken en doorklikken op www.ondernemerschap.nl de aangewezen weg. Sinds vandaag is daar een mogelijkheid aan toegevoegd, namelijk “Kerngegevens MKB 2011. MKB en Ondernemerschap in zakformaat”. Het is een handig zakboek dat onderzoeksbureau EIM heeft samengesteld voor iedereen die in het MKB en ondernemerschap geïnteresseerd is.

Sociale ondernemers – individuen die actief zijn als starter of als eigenaar-manager van een activiteit, organisatie of initiatief dat een specifiek sociaal, milieu- of gemeenschapsdoel dient – verschillen in zowel individueel als organisatorisch opzicht van commerciële ondernemers. Sociale ondernemers lijken over het algemeen minder ondernemend dan commerciële ondernemers. Dit blijkt uit het vandaag verschenen research report ‘Social and Commercial Entrepreneurship: Exploring Individual and Organizational Characteristics’ van onderzoeksbureau EIM in samenwerking met de Erasmus Universiteit Rotterdam, de Katholieke Universiteit Leuven en de Vlerick Leuven Gent Management School.

Een van de vele rollen die het MKB in Nederland speelt, is het bijdragen aan het BBP. Een indicator voor de efficiency waarmee dat gebeurt, is de arbeidsproductiviteit. In 2010 produceerde een arbeidsjaar in het particuliere bedrijfsleven gemiddeld 74.000 euro aan toegevoegde waarde. Het kleinbedrijf bleef hierbij echter ruim achter, terwijl de arbeidsproductiviteit in het grootbedrijf juist bovengemiddeld was. Een lagere arbeidsproductiviteit van het MKB lijkt een intrinsiek kenmerk van het MKB te zijn.

In 2010 was 7,2% van alle Nederlanders in de leeftijdscategorie 18-64 jaar bezig om een nieuw bedrijf op te richten of actief als ondernemer van een bedrijf dat korter dan 3,5 jaar bestaat. Hiermee heeft Nederland vorig jaar voor het eerst de koppositie ingenomen van de EU-landen die deelnemen aan het jaarlijkse wereldwijde onderzoek van de Global Entrepreneurship Monitor (GEM). Van alle hoogontwikkelde economieën in het GEM-onderzoek bezet Nederland nu de vijfde plaats wat betreft nieuw ondernemerschap, vlak achter de VS. Amper tien jaar geleden was de GEM-index van Nederland nog niet de helft van die van de VS. Aldus blijkt uit het vandaag door onderzoeksbureau EIM gepubliceerde landenrapport ‘Global Entrepreneurship Monitor 2010 The Netherlands’.

Enkele jaren na de start met een bedrijf is slechts een kwart van de ondernemers voor het levensonderhoud van zichzelf en het gezin volledig aangewezen op de inkomsten uit het bedrijf. Een op de vijf starters heeft een baan in loondienst als andere eigen inkomstenbron. 21% van de ondernemers is voor een klein deel aangewezen op de inkomsten uit het bedrijf en 30% is zo goed als niet aangewezen op de inkomsten uit het bedrijf. Dit blijkt uit het EIM onderzoek Inkomenspositie van startende ondernemers dat vandaag gepresenteerd wordt.

Op lange termijn gezien is innovatie de belangrijkste – zo niet enige – bron van productiviteitsverbeteringen en welvaartsgroei. Inmiddels wordt erkend dat het hierbij niet alleen om technologische innovatie draait, maar dat ook sociale innovatie onontbeerlijk is. Sociale innovatie is een vernieuwing in de arbeidsorganisatie en in arbeidsrelaties die leidt tot verbeterde prestaties van de organisatie, meer werkplezier en ontplooiing van talenten.

Nederland heeft dynamische en statische regio’s als het gaat om groei, oprichting, opheffing en verplaatsing van bedrijven. De mate van verstedelijking en de bevolkingsontwikkeling zijn bepalend voor de beweeglijkheid van het regionale bedrijfsleven. De zogenoemde krimpregio’s in ons land passen bij het statische profiel en de grootstedelijke agglomeraties in het westen van ons land passen bij het dynamische profiel. Voor de krimpregio’s betekent dit, dat niet alleen het wonen en de leefbaarheid de nodige aandacht en activiteit verdienen, maar dat er tegelijkertijd ook gewerkt moet worden aan de economische basis.

Door groei van de wereldhandel, maar ook door een aantrekkende binnenlandse vraag, zal de afzet van het MKB in 2011 met 2,75% toenemen. Het herstel in het MKB treedt hiermee belangrijk later in dan bij het grootbedrijf. Doordat het grootbedrijf sterk op de buitenlandse afzet is georiënteerd, heeft het grootbedrijf veel sterker kunnen profiteren van de krachtige groei van de wereldhandel in 2010. In 2011 zal de groei in het grootbedrijf met 3,25% nog fractioneel groter zijn dan die in het MKB. De afzwakking van de buitenlandse afzetgroei is hier debet aan. Vooral in de tweede helft van 2011 zal de wereldhandelsgroei bescheidener zijn. Ook de groei in Europa zal dan beperkter van omvang zijn onder invloed van overheidsbezuinigingen.

Dat de economie uit het dal van de crisis kruipt, weerspiegelt zich in 2011 al licht in de winstontwikkeling en inkomens van ondernemers. Dit herstel zal zich in 2012 krachtiger voortzetten, waardoor het inkomen van ondernemers zich weer op het niveau van voor de kredietcrisis bevindt. De koopkracht van zelfstandigen neemt met 6% sterk toe in 2012. Dit is te lezen in het rapport ‘Kleinschalig Ondernemen 2011’ van EIM. Daarin komt de recente inkomensontwikkeling van zelfstandige ondernemers en directeuren-grootaandeelhouders (dga’s) aan de orde.

Meer dan de helft van het MKB meldt dat klanten steeds meer eisen stellen op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Ruim een derde van het MKB heeft mede hierdoor stevige MVO-ambities voor de komende jaren. Drie kwart van het MKB met MVO ambities vindt onafhankelijke informatie over MVO onmisbaar om hun ambities te kunnen realiseren. Het middenbedrijf (50-250 werkzame personen) toont zich daarbij actiever en ambitieuzer dan de kleine bedrijven (2-10 werkzame personen). Dit zijn enkele conclusies uit het door EIM gehouden onderzoek ‘MVO-ambities in het MKB’. Het onderzoek vond plaats in opdracht van MVO Nederland en is gehouden onder 1.663 MKB-bedrijven met tussen de 2 en 250 werkzame personen.

Zzp’ers fungeren vaker dan mkb-bedrijven als toepasser van vernieuwingen. Zij innoveren door het combineren en toepassen van elders beproefde kennis en methoden. Dit komt goed tot zijn recht als zzp’ers veel worden ingeschakeld voor innovatietrajecten van andere partijen. Als zzp’ers zelf innoveren, dan gaat het meestal om vernieuwingen in hun bedrijfsprocessen en minder vaak om nieuwe producten of diensten. Het aandeel niet-innovatieven is onder zzp’ers ongeveer even groot als onder het totale MKB. Zzp’ers zijn kortom niet minder innovatief, maar wel anders innovatief.

Het vertrouwen in de Nederlandse economie is onder MKB-ondernemers flink toegenomen. In het voorjaar 2009 bereikte het vertrouwen een dieptepunt als gevolg van de internationale kredietcrisis. Het aantal ondernemers dat zegt (enigszins) vertrouwen te hebben in de Nederlandse economie is dit jaar, in vergelijking met het voorjaar van 2010, gestegen van 72% naar 85%. Ook wat betreft de vooruitzichten voor de eigen onderneming is de ondernemer positiever. Ten opzichte van één jaar geleden verwachten meer ondernemers een omzet- en winstgroei. Dit blijkt uit peilingen van onderzoeksbureau EIM.

In de periode 2011-2015 neemt de bruto toegevoegde waarde van het MKB toe, komt er een einde aan de daling van de werkgelegenheid in het MKB en groeit het aantal zelfstandigen. Dit blijkt uit de middellangetermijn prognose voor het MKB van onderzoekbureau EIM die vandaag is gepubliceerd.

Met een groei van 1,75% in 2011 laat het MKB een flink herstel van de afzet zien. Dit concludeert onderzoeksbureau EIM in haar rapportage ‘Kleinschalig Ondernemen 2011’. Dit is een florissanter beeld dan de bescheiden groei van 0,25% in 2010 en de forse krimp van 5,75% in 2009. Niet alleen de groei van de internationale handel draagt bij aan dit gunstige beeld, maar ook de aantrekkende binnenlandse vraag stijgt. In 2011 zullen de groothandel, de industrie en de zakelijke diensten naar verwachting de sterkste groei realiseren. Na enkele jaren van krimp zullen ook de detailhandel en horeca in 2011 groeien. Alleen in de bouwsector zal in 2011 nog geen herstel plaatsvinden. Voor 2012 wordt eveneens uitgegaan van een afzetgroei van het MKB van 1,75%.

De vergrijzing van de bevolking creëert vraag naar tal van goederen en diensten terwijl de opkomst van koopkrachtige senioren grote kansen biedt aan ondernemers in het midden- en kleinbedrijf. Daarnaast zal de pensionering van de babyboomers die dit jaar is begonnen, leiden tot hernieuwde krapte op de arbeidsmarkt. Deze krapte zal verhevigen door de aanzuigende werking van de sterk groeiende zorgsector. De pensioneringsgolf leidt tot meer bedrijfsbeëindigingen en tot kansen voor ambitieuze nieuwe ondernemers via bedrijfsoverdrachten. Dit en meer blijkt uit een vandaag door onderzoeksbureau EIM gepubliceerde Synthese van een eerder uitgebrachte Trendstudie.

De algemene opvatting van beleidsmakers is dat innovatie plaatsvindt in bedrijven en kennisinstellingen. De activiteiten van individuele uitvinders zouden daarmee vergeleken in het niet vallen. Uit onderzoek van EIM in samenwerking met de Nederlandse Orde van Uitvinders (NOVU) en RSM Erasmus Universiteit zijn voor het eerst de kenmerken van uitvinders in kaart gebracht.

Een derde van de ondernemers die gebruik maakt van Sociale Media gebruiken dit met een omzetdoelstelling in hun achterhoofd. 60% van deze ondernemers realiseert deze doelstelling daadwerkelijk en zag hun omzet met gemiddeld 12% toenemen. Op het gebied van relatiebeheer en personeelswerving scoren de ondernemers met gebruik van sociale media nog beter. Daar haalt ruim 90% van de ondernemers hun eigen doelstelling. De juiste mix van middelen is het meest doeltreffend. Dit blijkt uit het EIM onderzoek ‘Mix & match’; het gebruik van digitale media in het MKB dat vandaag gepresenteerd wordt.

De zorgsector is een van de belangrijkste sectoren van Nederland aan het worden en neemt inmiddels 15% van de totale werkgelegenheid in het bedrijfsleven in beslag. Het MKB in de zorg is relatief oververtegenwoordigd in de eerstelijns gezondheidszorg, zoals huisartsen, tandartsen, apothekers en fysiotherapeuten. Het belang van de zorgsector in de economie is groeiende. Daarmee wordt steeds meer beslag op mensen en middelen gelegd. Innovatie, slimme oplossingen het invoeren van ondernemerschap worden daarom in de zorg steeds belangrijker. Dit blijkt uit het rapport: Ondernemen in de Zorg 2010 dat vandaag door EIM wordt gepresenteerd.

Ondernemende werknemers nemen initiatieven tot het opzetten van nieuwe bedrijfsactiviteiten voor het bedrijf waar ze in loondienst werkzaam zijn. In de internationale literatuur worden zulke medewerkers aangeduid als ‘intrapreneurs’. Zij dragen proactief bij aan de ontwikkeling en introductie van nieuwe producten en diensten of nemen het initiatief voor het verbeteren van productieprocessen en het bewerken van nieuwe markten. Een vandaag gepubliceerd onderzoek van EIM in samenwerking met de University of Western Australia, heeft nu een aantal specifieke gedragskenmerken van 'intrapreneurs' empirisch aangetoond.

Het aantal zelfstandige ondernemers in Nederland, buiten de landbouw, is in de afgelopen 25 jaar meer dan verdubbeld tot bijna 1,1 miljoen. Circa 12% van de beroepsbevolking is nu ondernemer, waarmee Nederland koploper is in Noord- en West-Europa. Door een ‘haasje-over’ effect is een meer ondernemende cultuur ontstaan. Zo is een zelfversterkend mechanisme op gang gekomen. Het aantal ondernemers zal de komende jaren verder stijgen, zij het in een lager tempo. De voortgaande groei van de dienstensector stimuleert het zelfstandig ondernemerschap. Met name het ondernemerschap onder vrouwen en onder allochtonen zal verder doorgroeien. Deze en andere trends staan in een vandaag door onderzoeksbureau EIM gepubliceerde Trendstudie MKB en Ondernemerschap.

De kredietcrisis heeft duidelijk zijn sporen achtergelaten op de prestaties van technostarters. Zo was er in 2009 een daling van het aantal technostarters tot onder het niveau van 2007 en bleven ook de omzetten achter. Dezelfde ontwikkeling was in 2003 en 2004, de vorige crisis, ook zichtbaar. Het is daarom onwaarschijnlijk dat het gestelde streefcijfer voor de omzet in 2010 zal worden behaald, de verwachting is slechts een licht herstel.

De succespercentages binnen het MKB voor het verkrijgen van een financiering liepen in de periode eind 2008 tot eind 2010 erg uiteen. Van de aangevraagde financieringen werden in december 2008 nog 72% toegekend tot 33% tijdens het dieptepunt van de crisis. In december 2010 is dit percentage weer gestegen tot 48%. De verkrijgbaarheid van een bancair krediet hangt nauw samen met de solvabiliteit van MKB bedrijven. Dit blijkt uit de overzichtsrapportage Financiering van het MKB die vandaag gepresenteerd wordt.

Het gezicht van ondernemend Nederland wordt steeds minder bepaald door autochtone mannen. Het zijn voornamelijkvrouwen en allochtonen die de sprong maken naar het ondernemerschap. In de periode 2000 tot en met 2009 is het aandeel vrouwelijke starters gegroeid van 25% naar 35% van het totale aantal starters. In dezelfde periode is het aandeel van etnische starters, startende ondernemers geboren in het buitenland, toegenomen van 15% naar 25%. Meer dan de helft van het aantal starters is daarmee vrouw of allochtoon. Daarnaast hebben vrouwelijke ondernemers in zeven op de tien gevallen een winstgevend bedrijf. Dit blijkt uit de EIM Monitor vrouwelijk en etnisch ondernemerschap 2010 die vandaag gepresenteerd wordt.

Ondanks de aandacht voor regeldruk en alle door de overheid genomen maatregelen om de regeldruk en administratieve lasten voor bedrijven te verminderen, merkt een groot deel van bedrijven hier nog weinig van. Eén van de oorzaken is dat het tot nu toe niet duidelijk was waardoor die regeldruk precies ontstaat. Verplichtingen die door bedrijven als knellend worden ervaren verschillen veelal van sector tot sector en – binnen een sector – van bedrijf tot bedrijf. De door EIM ontwikkelde Mesobelevingsmonitor maakt zichtbaar welke verplichtingen bij welke bedrijven regeldruk veroorzaken.

Snel groeiende bedrijven leveren een belangrijke bijdrage aan de nationale economie door de creatie van 5000 extra banen op jaarbasis. EIM onderzoek over de periode 2002-2006 laat zien dat ook normaal groeiende bedrijven een gelijke prestatie leveren en dat zij qua omzetgroei de snelgroeiende bedrijven zelfs achter zich laten.

Ondanks het voorzichtige economische herstel zal de solvabiliteit van MKB-bedrijven naar verwachting licht dalen in 2010 en 2011. De solvabiliteit, de maatstaf die aangeeft in hoeverre bedrijven aan hun langetermijnverplichtingen kunnen voldoen, daalt naar verwachting van 27,1% in 2009 naar 26,5% in 2011. In de bouw wordt degrootste daling van de solvabiliteit verwacht. Ook in sectoren die sterk leunen op de particuliere consumptie zoals de detailhandel, horeca en persoonlijke dienstverlening zal de solvabiliteit afnemen. In internationaal georiënteerde MKB-sectoren zoals de industrie en de transportsector stijgt de solvabiliteit juist. Dit blijkt uit het rapport ‘De financiële positie van het MKB in 2010 en 2011’ van EIM.

Zzp’ers vervullen een belangrijke rol bij innovatie in het MKB. Van de MKB-bedrijven die innoveren met behulp van externe partijen geeft 33% aan dat zij daarbij zzp’ers inschakelen. Dat is circa 8% van het totale MKB (ruim 60.000 bedrijven). Daarmee zijn zzp’ers een smeermiddel voor innovatieprocessen bij MKB-bedrijven. Het inhuren van zzp’ers gebeurt nog frequenter dan bijvoorbeeld gebruik maken van kennisinstellingen (circa 25%). Dit blijkt uit het rapport “Smering voor de nering” van EIM dat vandaag gepresenteerd wordt.

Hoewel het merendeel van de Nederlandse beroepsbevolking in loondienst werkt, geldt ondernemerschap voor menigeen als ideaal. Ondernemerschap staat voor vrijheid, zelfredzaamheid en – hoewel vaak ten onrechte – voor succes en rijkdom.

Snel groeiende bedrijven zijn een sleutelfactor voor groei en structurele verandering in een economie. De laatste jaren had Nederland behoorlijk veel minder snel groeiende bedrijven ten opzichte van het buitenland. EIM heeft via een vergelijking met een aantal andere Westerse landen onderzocht waar dit aan lag en kwam op de volgende factoren.

Sinds het begin van de huidige crisis in 2008 is er weer veel discussie rondom de voor- en nadelen van prestatiebeloning. Deze discussie lijkt zich vooral op de praktijk in het grootbedrijf te richten. Over de praktijk in het midden- en kleinbedrijf is beduidend minder bekend.

Startende bedrijven hebben directe en indirecte effecten op de economie. Onder de directe effecten verstaan we de productie en werkgelegenheid die gecreëerd wordt in de nieuwe bedrijven zelf. Onder de indirecte effecten verstaan we de productiviteitsverbeteringen die ontstaan in reeds bestaande bedrijven als gevolg van de toegenomen concurrentie die de nieuwe bedrijven teweegbrengen. Bestaande bedrijven worden gedwongen beter te presteren omdat ze anders weggeconcurreerd worden door de nieuwe bedrijven.

Dit onderzoek geeft een vergelijking van de mate waarin ondernemers en werknemers (in de private sector) in Europa tevreden zijn met hun werk. Er wordt daarbij gebruik gemaakt van het European Community Household Panel voor de jaren 1994-2001. Werktevredenheid is van belang omdat het een bepalende factor is bij de keuze om al dan niet ondernemer te worden. Ook wordt werktevredenheid vaak in verband gebracht met het verbeteren van het concurrentievermogen, de productiviteit en het groeipotentieel van bedrijven. Het is daarom belangrijk om te weten hoe werktevredenheid beïnvloed kan worden.

Diverse onderzoeken tonen aan dat ondernemers met een hogere opleiding gemiddeld beter presteren dan ondernemers met een lagere opleiding. Echter, de prestaties van individuele ondernemers hangen niet alleen af van het opleidingsniveau van de ondernemer zelf, maar vermoedelijk ook van het opleidingsniveau van de bevolking in het land of regio waarin de ondernemer opereert.

Veel ontwikkelde (OECD) landen hebben sinds de jaren ’70 van de vorige eeuw in meer of mindere mate een omslag gemaakt van een zgn. ‘managed’ naar een zgn. ‘entrepreneurial’ economie. In dit laatste type economie is meer ruimte voor ondernemerschap en spelen kleinschalige, vaak nieuwe, bedrijven een belangrijke rol bij het stimuleren van innovatie en macro-economische groei.

Het MKB zal in 2011 weer licht groeien met 1,75%. Dit jaar, 2010, is de afzet nauwelijks toegenomen (0,25%). In 2009 was nog sprake van een daling van 6%. Ondanks dat het consumentvertrouwen weer voorzichtig toeneemt, is de consument terughoudend, wat zich uit in een beperkte groei in de detailhandel (0,5%) en de horeca (0,25%) in 2011. De internationaal georiënteerde sectoren zullen meer profiteren van de toegenomen bedrijvigheid. De groothandel, industrie en de transport- en communicatiesector zullen naar verwachting de sterkste groei realiseren in 2011. De zakelijke dienstverlening in het MKB kan met 1,75% eveneens redelijk groeien, na de krimp van 0,5% in 2010.

Administratieve lasten blijven zwaar drukken op ondernemers. Dit blijkt uit onderzoek vanEIM naar de beleving van administratieve lasten binnen het Nederlands MKB. Slechts 8% van de MKB-ers heeft daadwerkelijk iets gemerkt van het beleid van het vorige kabinet om de administratieve lasten met een kwart terug te dringen. Hiermee zijn de verwachtingen van MKB-ers bij lange na niet gehaald. In 2007 had nog 24% van de MKB-ers de hoop dat de administratieve lasten in de komende jaren zouden verminderen. Op dit moment verwacht slechts 21% van de MKB-ers een afname van de administratieve lasten in de komende jaren. Van de administratieve lasten wordt belastingen als het meest ergerlijk ervaren, gevolgd door administratie in het algemeen.

Bijna 81.000 zelfstandigen onder de lage-inkomensgrens Het aantal huishoudens met zelfstandigen met een laag inkomen is toegenomen van 79.970 in 2006 tot 80.910 in 2007. Deze toename is opmerkelijk gegeven de gunstige economische situatie in die periode. Als aandeel van het totaal aantal zelfstandigen is het aantal zelfstandigen met een laag inkomen gelijkgebleven op 11 procent, terwijl landelijk gezien het percentage huishoudens met een laag inkomen is gedaald van 9 naar 8 procent. Dit blijkt uit de Monitor Inkomens Ondernemers.

Sociaal ondernemerschap – hier gedefinieerd als het opzetten van een activiteit, organisatie of initiatief dat een specifiek sociaal, milieu of gemeenschapsdoel heeft en dat korter dan 3,5 jaar bestaat – kan op macro-niveau met name worden verklaard door de mate van post-materialisme in een land en het functioneren van markt en staat. Dit blijkt uit het vandaag verschenen research report ‘Prevalence and Determinants of Social Entrepreneurship at the Macro Level’ van onderzoeksbureau EIM in samenwerking met de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Import het populairst Ruim één op de drie MKB-bedrijven is op enige wijze actief op de internationale markt. Dit kan zijn door export, import, buitenlandse investeringen en/of internationale samenwerking. Import is als vorm van internationalisering het populairst, gevolgd door export. Het middenbedrijf opereert relatief vaker internationaal dan het kleinbedrijf. Toch zijn in het kleinbedrijf veel internationale actieve bedrijven te vinden. Het MKB in de groothandel, industrie en transportsector zijn het vaakst internationaal actief. Dit blijkt uit onderzoek van EIM. In dit onderzoek wordt ingegaan op vier aspecten van internationalisering: export, import, buitenlandse investeringen en internationale samenwerking.

Het aandeel Nederlanders dat bezig is om een nieuw bedrijf op te richten of ondernemer is van een bedrijf dat korter dan 3,5 jaar bestaat, is van 5,2% in 2008 naar 7,2% in 2009 aanzienlijk gestegen. Hiermee behoorde Nederland in 2009 tot de top 5 van alle EU-landen die deelnemen aan het jaarlijkse wereldwijde onderzoek van de Global Entrepreneurship Monitor (GEM). Vergeleken met landen met een vergelijkbaar niveau van inkomen blijft ondernemerschap onder hoger opgeleiden echter nog achter in Nederland. Dit blijkt uit het GEM 2009 rapport van onderzoeksbureau EIM dat vandaag gepresenteerd wordt.

De economische crisis heeft het MKB ook in 2010 niet ongemoeid gelaten. Nog meer dan in 2009 hebben de ondernemers in het MKB gezocht naar wegen om uit het dal te komen. De focus lag daarbij vooral op marktverruimende maatregelen, daartoe gedwongen door de recessie: investeren en innoveren tegen de stroom op, dat is het antwoord van het MKB op de crisis. Dit antwoord lijkt langzaam maar zeker vruchten af te werpen. De verwachtingen van het MKB voor heel 2010 en 2011 zijn dooreengenomen positief, alhoewel er grote sectorale verschillen zijn. Dit blijkt uit de zojuist verschenen rapportage ‘MKB in de lift’ en de 10-delige serie ‘Ondernemen in sectoren 2010’ van onderzoeksbureau EIM.

Het aantal zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) is in de periode 2000-2009 bijna verdubbeld tot ruim 350.000. Dit blijkt uit onderzoek dat EIM verricht heeft op verzoek van het ministerie van sociale zaken en werkgelegenheid. In het onderzoek zijn door EIM in enquêtes verzamelde gegevens gekoppeld aan reeksen van het CBS.

De vraag naar informele investeringen creëert tot op zekere hoogte zijn eigen aanbod. Dat blijkt uit het vandaag verschenen research report ‘What determines the volume of informal venture finance investment and does it vary by gender?’ van onderzoeksbureau EIM.

Ondanks recessie meer aandacht voor scholing MKB-ondernemers blijven investeren in bedrijfsopleidingen, ondanks de economische recessie. Driekwart van de MKB-ondernemers heeft het personeel de afgelopen drie jaar opleidingen of trainingen laten volgen. Bijna 10% van deze MKB-ondernemers geeft aan het personeel extra opleidingen of trainingen te laten volgen juist vanwege de recessie. Dit blijkt uit een enquête onder ruim 2.400 MKB-ondernemers.

Achtenzestig procent van de grote bedrijven die naar financiering zoekt, krijgt deze ook geheel. Voor MKB-bedrijven ligt dat percentage flink lager. Van hen krijgt 33% de gevraagde financiering. Zowel grote als kleine bedrijven schakelen vaker hun financiële adviseur in bij het onderbouwen van de financieringsplannen. Dit percentage is voor beide groepen bedrijven met ruim 10% gestegen. Het is hoopgevend dat ondernemers aangeven te verwachten dat de acceptatiegraad van hun kredieten zal stijgen.

Hoewel de nationale en regionale arbeidsmarkt de komende jaren in het teken zal staan van herstel en het terugdringen van de werkloosheid, zal de regio Midden-Nederland op iets langere termijn geconfronteerd worden met tekorten op de arbeidsmarkt. Tekorten zullen zich vooral voordoen binnen het hogere segment, terwijl er binnen het lagere segment juist sprake zal zijn van een toename van de werkloosheid. Dit blijkt uit onderzoek dat EIM samen met de Kamer van Koophandel Midden-Nederland heeft uitgevoerd in het kader van het Programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap.

De sectoren industrie en zakelijke diensten kennen relatief veel mkb-bedrijven die octrooien aanvragen. Van de mkb’ers in de industrie heeft 28% octrooi aangevraagd. In de zakelijke dienstverlening is dat 26%. In totaal gaat het om 4.700 octrooiaanvragende mkb-bedrijven (bedrijven met minder dan 200 werkzame personen in dienst), die gezamenlijk goed zijn voor 10.500 octrooiaanvragen. Dit blijkt uit onderzoek ‘Octrooien in het MKB’ van EIM in samenwerking met NL Octrooicentrum.

Meer koopkracht voor ondernemers dan gemiddeld In de nasleep van de recessie zien ondernemers hun koopkracht licht toenemen in 2011. Gesteund door het gematigde economische herstel stijgt de koopkracht van zelfstandige ondernemers met 0,75 procent terwijl de koopkracht van directeuren-grootaandeelhouders (dga’s) met 0,25 procent toeneemt. Daarmee is de koopkrachtontwikkeling van ondernemers gunstiger dan de gemiddelde koopkrachtontwikkeling van huishoudens, die volgens het CPB -0,25 procent bedraagt. Dit blijkt uit het rapport 'Inkomens van ondernemers' van EIM dat vandaag is verschenen.

Zzp’ers (zelfstandigen zonder personeel) laten zich niet door een crisis uit het veld slaan. Zij kiezen bewust voor ondernemerschap en 88 procent zou dat ondanks de crisis opnieuw doen. Dat bijstand voor zelfstandigen (Bbz) hen in geval van een dip kan helpen, is amper bekend. De overgrote meerderheid van zzp’ers kent de regeling niet.

Ondanks het toegenomen optimisme in het MKB herstelt het MKB dit jaar nog nauwelijks van de gevolgen van de diepe val van de wereldhandel. Met een afzetgroei van 0,5%, blijft het MKB flink achter bij de 3% groei van het grootbedrijf. Het MKB heeft met name veel last van de sterk ingekrompen bouwproductie (-9%). De consument is terughoudend, wat zich uit in een flinke krimp in de detailhandel (-1,75%) en de horeca (-4,25%). Industrie, groothandel, autosector en transport en communicatiesector maken dat het MKB per saldo nog net een klein plusje kan noteren in 2010.

Tweederde van de ondernemers in het MKB is met zijn bedrijf of als persoon aangesloten bij een ondernemersvereniging, brancheorganisatie, beroepsorganisatie of businessclub. De verenigingen en organisaties vervullen alle een belangrijke rol op het gebied van kennisdeling en –vergaring. Daarnaast hebben ze ieder hun eigen ‘specialisatie’: brancheorganisaties ontpoppen zich als dé belangenverhartiger, ondernemersverenigingen als de ‘local socializer’, beroepsorganisaties als de kwaliteitsbewaker en businessclubs als de netwerker.

Ondernemers die met een bedrijf zijn begonnen in de maanden voordat de economie in 2008 van groei omsloeg in krimp, zijn toch positief over de ontwikkeling van de vraag naar de producten of diensten sinds de start van het bedrijf. Zij zijn sceptischer over de ontwikkeling van de markt op dit moment. Wel zijn ze overwegend positief over de verwachte ontwikkeling van de bedrijfsprestaties en over de toekomst van het eigen bedrijf.

Het aandeel ondernemers in de beroepsbevolking, de zogenaamde ondernemersquote, ligt relatief hoog in Nederland. Dit en meer blijkt uit de Internationale Benchmark Ondernemerschap uitgevoerd door EIM. Van de benchmarklanden heeft alleen Italië, dat zeer veel kleine ondernemingen kent, een hogere ondernemersquote. Bij de internationale benchmark wordt Nederland vergeleken met België, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Ierland, Italië, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Japan.

Gedurende de jaren 1998 t/m 2006 zijn de administratieve lasten per bedrijf gemiddeld genomen afgenomen. Dit heeft een aantoonbaar positieve invloed gehad op de mate van ondernemerschap in Nederland, zo blijkt uitonderzoek van EIM. De invloed geldt echter alleen voor arbeidsintensieve sectoren zoals de bouw, de horeca en de handel. Voor kapitaalintensieve sectoren, zoals de industrie, is geen relatie gevonden.

Het vertrouwen in de Nederlandse economie is onder MKB-ondernemers flink toegenomen. In het voorjaar 2009 bereikte het vertrouwen een dieptepunt als gevolg van de internationale kredietcrisis. Het aantal ondernemers dat zegt (enigszins) vertrouwen te hebben in de Nederlandse economie is dit jaar, in vergelijking met het voorjaar van 2009, gestegen van 53% naar 72%. Ook wat betreft de vooruitzichten voor de eigen onderneming is de ondernemer positiever. Ten opzichte van één jaar geleden verwachten meer ondernemers een omzet- en winstgroei.

Wereldwinkels ontvangen meer bezoekers dan ooit, draaien meer omzet dan ooit en krijgen meer publieke waardering dan ooit. Ze hebben ook meer ‘concurrentie’ en ervaren dit als zeer welkom. De 400 verenigingen en stichtingen dragen in grote mate bij aan de groei van fairtrade in Nederland. De Wereldwinkels laten zien dat sociaal ondernemen ook zakelijk en commercieel kan zijn. Dit blijkt uit het vandaag gepubliceerde onderzoeksrapportvan EIM ”Ondernemen voor anderen!”. Het onderzoek is mogelijk gemaakt door het ministerie van Economische Zaken in het kader van het onderzoeksprogramma ‘MKB en ondernemerschap’ en de Landelijke Vereniging van Wereldwinkels.

De macro-economische effecten van het beëindigen van kleine bedrijven (minder dan 10 werkzame personen) vallen relatief mee: in 2009 ging hiermee 1,6 miljard euro aan omzet verloren, dit komt overeen met 1% van de omzet van het Nederlandse kleinbedrijf. De kapitaalsvernietiging bedroeg 379 miljoen euro. Het werkgelegenheidseffect valt echter minder positief uit: door be-drijfsbeëindiging verloren 76.000 mensen hun werkkring, dit komt overeen met 4% van het totaal aantal personen dat in het Nederlandse kleinbedrijf werkzaam is.

De vergrijzing van de bevolking heeft ingrijpende gevolgen voor onze samenleving. Over de toenemende vraag naar gezondheidszorg en de houdbaarheid van de huidige pensioenregelingen is al veel geschreven en gesproken. De vergrijzing kan echter ook invloed hebben op het aantal nieuwe ondernemers per jaar en op de wijze waarop deze ondernemers hun onderneming vorm willen geven. Bijvoorbeeld de keuze om al dan niet werknemers in dienst te nemen, of het aantal werknemers dat ze in dienst nemen.

Onder invloed van groeiend inzicht in het maatschappelijk belang van ondernemerschap en van een algehele professionalisering van het overheidsapparaat, vond vanaf medio jaren '80 van de vorige eeuw tot begin deze eeuw een omslag plaats van defensief MKB-beleid naar offensief ondernemerschapsbeleid.

Brabant mag zich met recht dé octrooiregio van Nederland noemen. Nederlandse bedrijven en instellingen dienen jaarlijks zo’n 35.000 octrooiaanvragen in. Bijna de helft daarvan is afkomstig van Brabant. De bijna 5.000 octrooiaanvragende bedrijven en instellingen zijn veelal werkzaam in de sectoren transport & logistiek, metaalnijverheid en bouw. 95% van deze bedrijven behoort tot het midden- en kleinbedrijf: bedrijven met minder dan tweehonderd werkzame personen in dienst.

Jaarlijks zijn er bedrijven die starten met exporteren, terwijl er aan de andere kant bedrijven zijn die stoppen met exporteren. Wel is het zo dat in totaal jaarlijks meer bedrijven exporteren. Veel MKB-bedrijven exporteren incidenteel.

In samenwerking met Nyenrode heeft EIM onderzoek gedaan naar determinanten van duurzaam ondernemerschap in Nederlandse MKB-bedrijven.

In 2009 is ongeveer één op de vier mkb-bedrijven op zoek geweest naar aanvullende financiering. Zo’n 45% heeft deze zoektocht met succes kunnen afronden. Eén jaar eerder bedroeg het succespercentage nog 72%, maar zocht slechts één op de vijf bedrijven financiering. Voor starters ligt de situatie anders: zij hebben minder behoefte aan financiering, maar als zij die wel hebben is hun kans op succes van verkrijging kleiner.

In opdracht van de ministeries van LNV en EZ hebben Wageningen UR (LEI en PPO) en EIM onderzoek gedaan naar horizontale samenwerking. Waar verticale samenwerking gericht is op partijen binnen de keten (toeleverancier, primaire producent, afnemer, retailer, enzovoort), heeft horizontale samenwerking betrekking op bedrijven uit één of meerdere sectoren, die binnen dezelfde schakel van een productieketen actief zijn. De onderzoekers hebben zowel de agrarische sector als het MKB (industrie, detailhandel, groothandel, horeca en zorg) en eventuele dwarsverbanden onder de loep genomen.

Onlangs onderzocht EIM de reactie van MKB bedrijven in de metaalsector op de crisis en de mate waarin dit de afhankelijkheid van klanten heeft veranderd. In dit onderzoek wordt zoveel mogelijk een vergelijking tussen de situatie ‘voor’ en ‘na’ de crisis gemaakt. In het onderzoek wordt een onderscheid gemaakt tussen de subsectoren service en onderhoud, vervaardiging eindproducten, vervaardiging onderdelen en/of halffabricaten en bepaalde bewerkingen.

Een ondernemer kan vanwege verschillende oorzaken een inkomensterugval meemaken. Zwangerschap, ziekte, arbeidsongeschiktheid en pensionering kunnen allen negatieve gevolgen hebben op het werkvermogen en inkomen van een ondernemer. Maar hoe goed zijn ondernemers voorbereid op dergelijke gevolgen? Dit is de vraag die EIM samen met Z24 heeft opgepakt.

Zelfstandigen zonder personeel zijn net zo hard getroffen door de crisis als de gemiddelde ondernemer in het MKB. Opvallend is dat de zzp’er die zichzelf karakteriseert als ondernemer beter met de crisis omgaat dan de zzp’er die zichzelf zelfstandige, zzp’er of freelancer noemt.

Over het wagenpark van Nederlandse MKB-bedrijven en de kenmerken van die voertuigen was tot nu toe weinig bekend. EIM heeft met MKB Nederland en NEA het wagenpark van MKB-bedrijven over 2008 in kaart gebracht.

Door zeker de helft van kleine en middelgrote ondernemingen in de detailhandel, de horeca en het ambacht worden jaarlijks vernieuwingen op kleine of grote schaal doorgevoerd. In het totaal gaat het dan om niet minder dan 250.000 vernieuwingen. Hiervan zijn 185.000 vernieuwingen direct gericht op de consumenten en de eindgebruikers van de producten en diensten die door de bedrijven in deze sectoren worden aangeboden.

Onderzoek van EIM laat zien dat meer dan een derde van de Nederlandse MKB-bedrijven één of meerdere vormen van corporate venturing toepast. Corporate venturing is het managen van projecten, die nieuw zijn voor het bedrijf met een relatief hoog risico en onzekerheid over de uitkomsten. Vaak worden deze projecten intern geïnitieerd door medewerkers met een ondernemende inslag, zogenoemde ‘intrapreneurs’.

De pijn van de economische crisis is ongelijk verdeeld. Dit blijkt uit onderzoek naar de financieringsproblematiek onder bedrijven in het MKB. Problemen met de verkrijgbaarheid van financiering komen vooral naar voren in de minder kapitaalintensieve sectoren. Zij hebben geen onderpand beschikbaar, hetgeen de risico’s voor externe financiers kan beperken. Daarnaast speelt het vertrouwen van de geldverstrekker in de bedrijven een belangrijke rol.

EIM en TNO hebben samen onderzoek gedaan naar de ontslagpraktijken bij kleine en grote ondernemers. Het doel van dit onderzoek was om good practices met betrekking tot het ontslaan van werknemers vast te stellen. De uitkomsten van het onderzoek boden aaknopingspunten voor sociale partners en ondernemers om good practices toe te passen.

Van de startende ondernemers werkt een kleine meerderheid na de start fulltime in het bedrijf. Een op de vier ondernemers kiest bewust voor parttime ondernemerschap. Een op de vijf ondernemers is weliswaar parttime ondernemer, maar wil fulltime ondernemer worden. Analyse van kenmerken van deze typen starters door onderzoeksbureau EIM laat zien dat parttime ondernemers niet over een kam geschoren kunnen worden.

Er liggen voldoende kansen voor moeilijk plaatsbare werklozen om aan de slag te gaan in het MKB. Één op de vijf werkgevers in het MKB geeft namelijk aan bereid te zijn in de toekomst één of meerdere moeilijk plaatsbare werklozen in dienst te nemen. Dit blijkt uit onderzoek van onderzoeksbureau EIM.

Als de historische, dalende trend in het aantal zelfstandige ondernemers zich had voortgezet zou Nederland nu nog maar circa 400.000 ondernemers tellen. De werkelijkheid toont echter een ander beeld en laat een ondernemersaantal van meer dan een miljoen zien. Ons land is hiermee een van de koplopers van een wereldwijd plaatsvindende 'ondernemerschapsrevolutie’. Dit blijkt uit een overzichtspublicatie die onderzoeksbureau EIM heeft opgesteld in het kader van het Programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap.

Op maandag 28 september a.s. zal in Café-Restaurant Dauphine (Amsterdam) het FD Gazellen Ondernemersdebat plaatsvinden over ‘Ondernemers en de crisis, maar wat heb je aan de overheid?’.

Een op de vier ondernemers die in de eerste helft van 2008 een bedrijf zijn gestart, houdt naast het bedrijf een baan in loondienst aan. De belangrijkste redenenhiervoor zijn dat de baan financiële zekerheid biedt en dat men (nog) niet kan leven van het bedrijf. Het beëindigen van de baan wordt door veel starters afhankelijk gesteld van het lukken van het bedrijf. Ruim een kwart van de starters met een baan in loondienst wil die combinatie echter zo houden.

MKB-bedrijven hebben duidelijk oog voor de markt voor duurzaamheid. De bedrijven vinden het inspelen op milieubeleid steeds belangrijker voor het versterken van de concurrentiepositie. Ook ondervinden de bedrijven hogere eisen op het gebied van MVO van de klant. De economische crisis beïnvloedt de marktvraag voor duurzaamheid volgens MKB-ondernemers zeker niet negatief. De MKB-ondernemer ziet een markttrend en zet hierop in. Steeds meer MKB-bedrijven blijken op zoek naar milieuvriendelijke producten, diensten en productiemethoden.

Het wordt voor bedrijven in het MKB steeds moeilijker om aan geld te komen. Tegenover een stijgende vraag naar bedrijfskredieten staat een teruggelopen kans op het verkrijgen van financiering. De noodzaak tot reorganisatie neemt hierdoor in een aantal sectoren toe.

Nederland telt internationaal vergeleken veel ‘interne ondernemers’, ook wel ‘intrapreneurs’ genoemd, die nieuwe bedrijfsactiviteiten opzetten voor hun werkgever. Ongeveer één op de veertien werknemers in Nederland is intrapreneur, tegen gemiddeld ruim één op de twintig in een aantal andere ontwikkelde landen. Dit resultaat is opvallend omdat Nederland juist laag scoort wat betreft extern ondernemerschap, dwz het percentage van de bevolking dat actief probeert een eigen bedrijf op te richten. Aldus blijkt uit het jaarlijks onderzoek van de Global Entrepreneurship Monitor (GEM).

In de studie Strategy and Small firm Performance isde relatie tussen strategie en bedrijfsprestaties onderzocht. Erbestaan vier verschillende strategische groepen: service differentiatie, stuck-in-the-middle bedrijven, innovatie and marketing differentiatie and proces differentiatie. De eerste twee groepen gaan minder actief en professioneel om met strategische vraagstukken dan de laatste twee groepen. Dit levert geen verschillen op in omzet en winst als gecorrigeerd wordt voor bedrijfsomvang.

Het aandeel oudere starters is de laatste jaren licht toegenomen. Begin jaren negentig was 8% van de starters 50 jaar of ouder, in 2000 is dit aandeel gestegen naar zo'n 11%. Dit betekent dat jaarlijks ongeveer 5.000 vijftigplussers een eigen bedrijf beginnen, zo blijkt uit onderzoek van EIM.

Werknemers in bedrijven met minder dan honderd werknemers hebben weinig te vertellen. Bij slechts een kwart van de bedrijven nemen werknemers zelf dagelijkse beslissingen.Van negen te onderscheiden hoofdtypen in organisatiestructuur hebben er zes een sterk centrale besluitvorming. Bij een kwart van de bedrijven nemen werknemers zelf dagelijkse beslissingen.

De vernieuwing van producten en diensten door het Nederlandse midden- en kleinbedrijf is de afgelopen anderhalf jaar sterk afgenomen. Uit een onderzoek dat EIM jaarlijks uitvoert, blijkt dat ondernemers op dit moment uiterst terughoudend zijn als het gaat om innovatie. Momenteel bevindt de economie zich in een conjunctureel dal, waardoor de investeringsbereidheid van ondernemers niet groot is. Dit heeft zijn weerslag op het aantal ondernemers dat nieuwe producten en/of diensten op de markt brengt.

Absenteeism results in considerable costs, both for individuals, firms and governments. Absence spells are due to sickness, accidents, or other reasons, and the attendance of employees depends on both their ability to attend and their motivation to attend.

In recent decades, the importance of knowledge spillovers for the processes of innovation and economic growth has been widely recognized. Firms can improve their performance by implementing innovative ideas that were not originally developed in-house.

Al in de jaren tachtig is door EIM een rekenschema ontwikkeld, en sindsdien bijgehouden, waarmee jaarramingen kunnen worden gemaakt voor de ontwikkeling van de lonen, de werkgeverslasten en andere arbeidsgerelateerde kosten voor het klein-, midden- en grootbedrijf in de verschillende bedrijfssectoren. Dit schema is vanwege veranderingen indejaren negentigopnieuw herzien.

Dit rapport presenteert een overzicht van de definitiebepalende en stuwende factoren achter de zogenaamde 'nieuwe economie'.

In dit rapport wordt een beschrijving gegeven van het KTO2000-model. Dit model is een sectormodel naar grootteklasse van de Nederlandse economie, waarmee EIM kortetermijnprognoses maakt.

De afzetgroei in het midden- en kleinbedrijf (MKB) wordt dit jaar geraamd op 5% en komt daarmee 0,5% hoger uit dan in het voorjaar werd voorzien. Zowel de export, de consumptieve bestedingen als de investeringen van bedrijven in vaste activa zijn gunstiger dan verwacht. Vooral de exportgroei van het MKB is dit jaar uitzonderlijk hoog. Ook geeft het voorspoedige verloop van de particuliere consumptie groei-impulsen aan de afzetontwikkeling van het MKB.

Het nieuw ontwikkelde model onderscheidt verschillende strategische technieken zoals reactive, critical point, complete planning, opportunistic en habit.

De particuliere beveiligingsbedrijven in Nederland voeren een breed scala aan beveiligingsactiviteiten uit.

EZ heeft door EIM een vergelijkend onderzoek laten uitvoeren naar de ondernemers-dynamiek en de ondernemerskenmerken van Nederland in vergelijking metdie inBelgië, Denemarken, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Japan. De voornaamste uitkomsten van deze internationale studie worden hieronder kort weergegeven.