Kleinschalig Ondernemen 2003 beschrijft de achtergronden bij de economische ontwikkelingen van het Nederlandse MKB, zowel qua ontwikkeling van de afzet als de werkgelegenheid. Ook worden kosten en winstontwikkeling behandeld, met aandacht voor de inkomensontwikkeling van ondernemers. De ontwikkeling van het aantal ondernemingen komt aan de orde, specifiek de ontwikkeling van het aantal starters en de werkgelegenheidseffecten hiervan. Ook de investeringen in het MKB komen aan bod, evenals de financiering van het MKB. Tot slot komt de regionale MKB-ontwikkeling aan de orde, met een vergelijking van de ontwikkeling in alle Nederlandse provincies.

Macro-economische ontwikkelingen

Vorig jaar nam de bruto toegevoegde waarde in het MKB af met 0,75%. Dit jaar is er sprake van licht herstel met een groei van 0,25%. Dit is te danken aan het aantrekken van de voor Nederland relevante wereldhandel in de tweede helft van dit jaar. De exportgroei van het MKB komt dit jaar uit op 1,5%. Deze groei blijft fors achter bij de groei van de relevante wereldhandel (5%). Vooral dankzij de sterk verslechterde concurrentiepositie kan het Nederlandse MKB onvoldoende profiteren van het herstel van de wereldhandel. Door de gestegen loonkosten is de concurrentiepositie de afgelopen jaren aanzienlijk verslechterd. Ook de sterke exportoriëntatie van het MKB op de zwakke Duitse economie speelt een rol bij het achterblijven op de wereldhandelsgroei.

De afzetgroei van consumptiegoederen (0,25%) in het MKB blijft achter bij de groei van de particuliere consumptie (1,0%). Mede door een stijging van de vaste lasten blijft er voor consumenten weinig over om te besteden binnen het MKB. De afzet van investeringsgoederen loopt zelfs terug.

Vorig jaar investeerde 69% van de MKB-ondernemers, dit jaar verwacht 63% (misschien) te investeren. Onder invloed van lage bezettingsgraden en ongunstige afzetverwachtingen stellen veel ondernemers hun investeringen zo veel mogelijk uit. Hierdoor zullen de investeringen dit jaar met 4,25% afnemen.

De werkgelegenheid in het MKB zal dit jaar met ten minste 1,25% dalen. Dit komt overeen met een afname van ten minste 30.000 banen. Tot circa één jaar geleden hadden bedrijven nog te maken met een krappe arbeidsmarkt. Hierdoor was men meer geneigd personeel in dienst te houden, ondanks een ongunstige afzetontwikkeling. Ondernemers waren bovendien redelijk optimistisch over een naderend herstel, zodat aanpassing van het personeelsbestand aan de afzetmogelijkheden minder aan de orde was. Momenteel manifesteert de conjuncturele situatie zich veel nadrukkelijker, waardoor ondernemers sterk letten op hun personeelsomvang. De inkrimping van het personeelsbestand is gunstig voor de ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit. Deze zal dit jaar toenemen met 1,5%.

De winst in het MKB zal dit jaar met 4,5% toenemen. Ongeveer twee op de vijf ondernemers verwachten een winststijging, terwijl één op de vijf een daling verwacht. De stijging komt door een duidelijke verbetering van de winstmarge. De verbruikskosten (inkoop van diensten, kosten van grondstoffen en energie) zullen slechts beperkt groeien. De sterke euro is hierbij gunstig voor de verbruikskostenontwikkeling. Ook de reductie van het personeelsbestand is gunstig voor de kostenontwikkeling. Bovendien zullen dit jaar de rentekosten dalen onder invloed van het lage rentepeil.

De winststijging resulteert in een inkomensstijging voor ondernemers. Het besteedbaar inkomen van zelfstandigen zal naar verwachting toenemen met 4,75%, het inkomen van directeuren-grootaandeelhouders (DGA's) zal 4,0% stijgen. In het licht van het huidige inflatiepeil betekent dit een stijging van de koopkracht, waarbij aangemerkt wordt dat de gemiddelde inkomens van de zelfstandigen nog steeds relatief laag zijn.

Grote onzekerheden

De ramingen zijn dit jaar met belangrijke onzekerheden omgeven. Belangrijkste onzekerheden zijn omvang en mate van herstel van de wereldhandel. Gunstig is het aantrekken van de economie van de Verenigde Staten. Minder gunstig is het zwakke presteren van de voor het Nederlandse MKB belangrijke Duitse economie. Indien de groei van de wereldhandel dit jaar niet uitkomt op de verwachte 5%, maar beperkt blijft tot 4%, dan zal het MKB dit jaar niet groeien (uitgedrukt in bruto toegevoegde waarde). De werkgelegenheid zal dan met 35.000 banen afnemen in plaats van met 30.000. 

Tabel A Kerngegevens van het MKB in 2001-2004
	2001	2002	2003	2004
	MKB-niveau (x mld. euro)	volumemutaties t.o.v. het voor gaande jaar in %
omschrijving
omzet	450	-0,50	0,50	2,50
afzet	249	-0,50	0,50	2,25
waarvan:
- export	49	-0,25	1,50	4,00
- consumentengoederen	57	0,00	0,25	1,50
- investeringsgoederen	34	-2,50	-1,25	-0,50
- intermediare goederen	109	0,00	0,50	3,00
bruto toegevoegde waarde	118	-0,75	0,25	2,25
loonsom	68	-0,25	-1,50	-0,25
investeringen	17	-5,50	-4,25	-0,75
winst uit onderneming (nominaal)	34	1,25	4,50	6,50
arbeidsproductiviteit (x 1.000 euro)	47	-0,75	1,50	2,25
		mutaties per jaar in %
overige gegevens:
besteedbaar inkomen directeuren-grootaandeelhouders (DGA's) (x 1.000 euro in 2002)	41,4		4,00	2.25
besteedbaar inkomen zelfstandigen (x 1.000 euro in 2002)	22,4		4,75	3,75
	niveau (x 1.000)	mutaties (x 1.000)
arbeidsmarktgegevens:
arbeidsvolume MKB	2.520	-3	-30	-1
aantal banen MKB	3.039	7	-31	2
wv: werknemers	2.443	6	-33	-3
zelfstandigen	596	2	2	5
aantal banen grote bedrijven	2.221	-14	-28	-3
aantal banen overige sectoren (incl. overheid)	2.673	65	11	16
totaal aantal banen	7.993	58	-48	15
Bron: EIM, op basis van het KTO-model, CEP 2003 en bedrijfstakkenprognoses van het CPB 2003.

Sectorale ontwikkelingen

De MKB-sectoren bouwnijverheid, groothandel en transport hebben in 2003 de gunstigste volumeontwikkeling van de afzet. De groothandel profiteert van het aantrekken van de exportgroei, de transportsector van het aantrekken van het internationale goederentransport. De bouwnijverheid heeft voordeel van toename van overheidsopdrachten in de GWW-sector en een productiestijging van nieuwbouwwoningen. Ongunstig is de afzetontwikkeling van de autosector en de detailhandel. In de autosector nemen de autoverkopen af, bij de detailhandel daalt de afzet van duurzame consumptiegoederen. Vooral meubelverkopen nemen sterk af. Ook in de supermarkt is de consument terughoudender dan in andere jaren. De horeca kan dit jaar vrijwel geen afzetgroei realiseren. Mede door de sterke prijsstijgingen in de horeca van de afgelopen twee jaren staan de bestedingen onder druk. De afzetontwikkeling van de zakelijke dienstverlening volgt het gemiddelde van het Nederlandse bedrijfsleven. De industrie profiteert van het aantrekken van de internationale handel, maar het teruglopen van de investeringen is ongunstig voor de afzet van investeringsgoederen als machines en transportmiddelen. Hierdoor komt de afzetgroei dit jaar uit op een bescheiden 0,25%.

tabel B Volumeontwikkeling van de totale afzet van sectoren in het MKB, 2003-2004
MKB-sector	2003	2004
Industrie	0,25	2,75
Bouw	1,25	0,75
Groothandel	0,75	3,50
Detailhandel	-1,00	0,75
Horeca	0,25	1,50
Autosector	-1,00	0,50
Transport	1,00	2,75
zakelijke en overige diensten	0,50	3,00
Bron: EIM, op basis van het KTO-model, CEP 2003 en bedrijfstakkenprognoses van het CPB.

Klik hier voor een elektronische versie van Kleinschalig Ondernemen 2003