Ondernemers ervaren een grote sociale kloof met de grote steden bij het aangaan van duurzame economische relaties. Duurzame economische relaties leveren een bijdrage aan het sociaal systeem binnen een stad. Personeelswerving in de directe omgeving en vaste klantenrelaties van bedrijven met een lokale gerichtheid zijn belangrijk voor het sociale systeem op wijk- of stadsniveau. Veranderingen in het soort consumenten in de omgeving geven voor gevestigde ondernemers niet direct aanleiding tot verandering in gedrag. Uit twee van drie door EIM georganiseerde groepsgesprekken met ondernemers uit Leiden, Schiedam en Utrecht blijkt dat ondernemers de mening zijn toegedaan dat het beschikbare personeelsaanbod in de stad door te lage opleiding en een ‚verkeerde' mentaliteit niet geschikt zou zijn voor het beschikbare werk binnen de ondernemingen. Men betrekt personeel bij voorkeur uit andere ‚betere' wijken, of zelfs uit landelijke gebieden. Gemeenten hebben een rol in het versterken van de sociale structuur van de wijk of stad. Zij kunnen de keuze, bij de veelal allochtone bevolking, voor een eigen zaak sturen en steunen door faciliteiten te bieden voor individuele werkzoekenden om stapsgewijs vertrouwd te raken met het ondernemerschap.

Aanpassen of afwenden
Uit de reacties van de ondernemers blijkt dat het nieuwe niet ontstaat uit, maar naast het bestaande. Aanpassingsprocessen binnen de onderneming zelf vervullen een ondergeschikte rol. Verhuizen of een nieuwe vestiging openen (de klant achterna of de stad uit), bedrijfsbeëindiging, `poolen' van beperkte parkeerruimte, het Transferium in Leiden - al deze opties kunnen gevat worden onder de noemer accommodatiestrategieën. Het bestaande bedrijfsleven probeert te overleven door zich aan te passen.
Op belangrijke punten heeft het bedrijfsleven zich zelfs van zijn omgeving afgekeerd. De detailhandel in de binnenstad probeert de lange-termijnteruggang te stoppen, onder andere door de vrije ontwikkeling van concurrentie aan de rand van de stad tegen te gaan. Het bedrijventerrein haalt zijn personeel liever niet uit de stad, maar uit de omliggende landelijke gebieden. Het winkelcentrum werft bij voorkeur in andere wijken, en ziet bovendien als enige oplossing voor de teruggang het aanboren van publiek buiten de eigen wijk, liefst door aantrekken van filialen van grootwinkelbedrijven. De uiterste consequentie voor de ondernemers is de omvorming tot het soort shopping mall dat de winkeliers aan de rand van hun stad tot stand zien komen.

Zoeken naar goede gesprekspartner
Hoe coherent en goed geformuleerd ondernemers hun visie ook over het voetlicht kunnen brengen, er zijn twee redenen om lokale winkeliers- en ondernemersverenigingen niet heilig te verklaren. Ten eerste vertegenwoordigen lokale verenigingen altijd maar een beperkt aantal ondernemers. Ten tweede redeneren gevestigde ondernemers vanuit de bestaande situatie en vanuit hun eigen belang. Met andere woorden: een deel van de lokale ondernemers vertegenwoordigt het toekomstperspectief van de stad, een ander deel zit dat juist in de weg.
Het ontbreken van geschikte gesprekspartners voor de gemeente op lokaal niveau wordt vaak als een knelpunt gezien. De resultaten van de groepsgesprekken tonen dat gemeenten ervoor moeten waken dat ze kansen op vernieuwingen laten liggen door zich alleen open te stellen voor accommodatiebeleid. Ook dáár, in een eigengereide, zeer actieve en slechtgeorganiseerde hoek van het bedrijfsleven, moet de lokale overheid haar gesprekspartners zien te vinden.